Według Jacobsona wyróżniamy tak zwaną afazję przyległości, kombinacji. To zaburzenie łączenia jednostek językowych w jednostki bardziej złożone- zdania.
Częste agramatyzmy, pomijanie wyrazów funkcyjnych, styl telegraficzny to typowe deficyty językowe w tego typu afazji.
Jedyną zachowaną jednostką języka jest wyraz.
Najbardziej odporne na zakłócenia pozostają słowa wolne od kontekstu i wypowiedzi stereotypowe.
Koncepcja Jacobsona odnosi się do założeń teorii znaku językowego de Saussure’a. Według tej teorii system językowy organizują dwie osie:
- Oś syntagmatyczna, która odpowiada sekwencyjnemu aspektowi języka. Chodzi o łączenie wyrażeń w ciągi syntaktyczne, tworzenie kontekstu.
- Oś paradygmatyczna, odpowiada kodowi językowemu, czyli powiązaniu słowa z innymi słowami na podstawie podobieństwa znaczenia lub brzmienia.
Przyjmując dwuosiową organizację systemu językowego przyjmuje się podział afazji na:
-
AFAZJĘ KOMBINACJI, zaburzenia łączenia jednostek językowych w jednostki bardziej złożone, np. zdania. Każdy znak jest złożony ze znaków składowych i występuje w kombinacji z innymi znakami. Kombinacja i przynależność to dwie strony tego samego działania.
-
AFAZJĘ SELEKCJI, podobieństwa, substytucji, to zaburzenie zdolności wyboru jednostek spośród systemu języka. Wybór nazw odbywa się na podstawie przyległości przestrzennej lub czasowej. Selekcja to wybór spośród alternatyw. Implikuje ona możliwość zastąpienia jednostki języka inną. Selekcja i substytucja to dwie strony tego samego działania.
W afazji akustyczno- gnostycznej podstawowym defektem są zaburzenia słuchu fonematycznego. Przejawia się to głębokimi zaburzeniami rozumienia mowy. Chory słyszy lecz nie potrafi zidentyfikować dźwiękowej formy wypowiedzi.
W jego mowie charakterystyczna jest logorea i sałatka słowna z typowymi neologizmami. W lżejszych postaciach występują parafazje głoskowe.
Analogicznie do zaburzeń w mówieniu obserwuje się zaburzenia pisania. Charakterystyczne są paragrafie literowe o podłożu fonetycznym.
Spójną, wszechstronną oraz często stosowaną klasyfikacją zaburzeń afatycznych jest podział, którego dokonał A. Łuria. Uczony odniósł się w niej do łańcucha mowy.
OGNIWA ŁAŃCUCHA MOWY
- GNOZJA SOMESTETYCZNA, czucie ułożenia poszczególnych części aparatu artykulacyjnego.
- SYNTEZA SEKWENCYJNA, organizacja w czasie ruchów aparatu artykulacyjnego, która warunkuje płynne wypowiadanie słów i zań.
- MOWA WEWNĘTRZNA, czynnik najmniej rozpoznawalny, związany ze zdolnością programowania rozwiniętych wypowiedzi.
- SŁUCH FONEMATYCZNY, zdolność różnicowania cech diakrytycznych dźwięków mowy, zgodnie z zasadami systemu fonologicznego.
- SŁUCHOWA PAMIĘĆ SŁOWNA, zdolność utrzymywania w pamięci usłyszanych słów i zdań.
- SYNTEZA SYMULTATYWNA, analiza napływającej informacji językowej pod względem logiczno- gramatyczno- semantycznym.
W związku z łańcuchem mowy wyodrębnionym przez A. Łurie wyróżniamy trzy postacie afazji ruchowej, dwa rodzaje afazji słuchowej oraz afazję semantyczną.
Afazja ruchowa dynamiczna, kinestetyczna charakteryzuje się zaburzeniami analizy i syntezy doznań czuciowych pochodzących od narządów mowy. Apraksja oralna, polegająca na niemożności odnalezienia właściwego ułożenia narządów artykulacyjnych, to przyczyna trudności w artykulacji.
Występują zniekształcenia wypowiadanych głosek, zdań, wyrazów. Analogiczne trudności pojawiają się w piśmie.
Rozumienie wypowiedzi pozostaje prawidłowe, chociaż mogą wystąpić nieznaczne trudności w zakresie słuchu fonematycznego.
Afazja Wernickego- Lichteima, wskazuje na korelację między lokalizacją uszkodzenia, a klinicznym obrazem zaburzeń językowych.
W afazji kinetycznej odśrodkowo ruchowej pojawić się mogą trudności zaburzeń płyności mowy i automatyzacji układów artykulacyjnych. Przechodzenie z jednego układu artykulacyjnego w następnym do dla chorych wyzwanie. Rozpada się ruchowy wzorzec wyrazów i zdań. Mowa jest skandowana. Pojedyncze dźwięki wypowiadane są poprawnie. Zachowana pozostaje zdolność rozumienia mowy.
Afazja motoryczna dynamiczna dotyczy trudności w planowaniu i formułowaniu dłuższych wypowiedzi. Aktywność językowa chorego ogranicza się do tworzenia zredukowanych często stereotypowych tekstów. Charakterystyczne są również echolalie.
ETAPY PRACY KOREKCYJNEJ W AFAZJI KINETYCZNEJ
- ĆWICZENIA W WYPOWIADANIU TEKSTÓW ZAUTOMATYZOWANYCH.
- ĆWICZENIA W WYODRĘBNIANIU DOWOLNYCH ELEMENTÓW Z CIĄGU AUTOMATYCZNEGO.
- ODBUDOWA SCHEMATÓW SKŁĄDNIOWYCH ZDAŃ NA PODSTAWIE WZORCA WZROKOWEGO ZDAŃ OZNAJMUJĄCYCH, ROZKAZUJĄCYCH, PYTAJĄCYCH.
- ĆWICZENIA AKOMODACJI SKŁĄDNIOWEJ I SEMANTYCZNEJ CZASOWNIKÓW.
- WERBALIZOWANIE WŁASNEJ AKTYWNOŚCI.
- PRZEŁAMYWANIE AGRAMATYZMÓW RUCHOWYCH.
- ĆWICZENIA UPŁYNNIAJĄCE ARTYKULACJĘ WYRAZÓW I ZDAŃ.
- ĆWICZENIA PROZODYCZNE.
- ĆWICZENIA DIALOGOWE.
- ĆWICZENIA NARRACYJNE.
ETAPY PRACY W TERAPII AFAZJI SEMANTYCZNEJ
- ODBUDOWA SCHEMATU CIAŁA I ORIENTACJI PRZESTRZENNEJ.
- ĆWICZENIA W ROZUMIENIU WYRAŻEŃ PRZYMKOWYCH NA MATERIALE WZROKOWYM I CZUCIOWYM, GESTY MIMIKA.
- ĆWICZENIA AGNOZJI ZEGARA I MAPY.
- REKONSTRUKCJA WZROKOWYCH WZORCÓW LITER I CYFR.
- ĆWICZENIA W CZYTANIU, PISANIU, LICZENIU.
- ĆWICZENIA W ROZUMIENIU ZWIĄZKÓW SKŁADNIOWYCH NA MATERIALE JĘZYKOWYM.
- ODBUDOWA ROZUMIENIA I TWORZENIA STRUKTUR PORÓWNAWCZYCH ORAZ ZDAŃ WTRĄCONYCH, ZDAŃ Z INWERSJĄ I Z PODWÓJNYM PRZECZENIEM.
- ĆWICZENIA W REKONSTRUKCJI TREŚCI I FORMY DŁUŻSZYCH WYPOWIEDZI.
- OCENA POPRAWNOŚCIOWA I KOREKTA ZDAŃ ZŁOŻONYCH POD WZGLĘDEM GRAMATYCZNYM I SEMANTYCZNYM.
- ĆWICZENIA W AKTUALIZACJI SŁÓW NA PODSTAWIE KRYTERIÓW SEMANTYCZNYCH I FORMALNYCH.