W swojej codziennej pracy spotykam szeroki przekrój różnych problemów logopedycznych.
Jedne dotyczą dyslalii, inne afazji, jeszcze inne głuchoty, czy rozwojowej niepłynności mówienia.
Trafna diagnoza to podstawa planowania terapii.
Nie jest to jednak oczywista sprawa.
Kluczowe jest poszukiwanie odpowiedzi na pytanie, dlaczego ludzie mają wady wymowy?
Z jednej strony są to zaniedbania środowiskowe, z drugiej wady tkwiące w osobie dotkniętej zaburzeniem.
Obcowanie ze złym modelem językowym grozi powieleniem modelu. Zazwyczaj dziecko mówi tak, jak jego najbliżsi mama, tata. Idąc do szkoły przez kilka godzin dziennie słucha wzorca językowego, który prezentuje nauczyciel. Ważne, żeby ten model był wzorcowy, nie posiadał defektów językowych.
Dysglozja jest wadą, polegającą na niemożności wytworzenia dźwięków mowy lub ich zniekształceniu.
Dyzartria dotyczy uszkodzenia narządów artykulacyjnych lub dróg unerwiających narządy mowne, artykulacyjne, fonacyjne, oddechowe.
Dyslalia to opóźnienie w przyswajaniu sobie języka na skutek opóźnionego rozwoju wykształcenia się pewnych struktur mózgowych.
Afazja dotyczy przypadków, w których następuje utrata już nabytej znajomości języka na skutek uszkodzenia pewnych struktur mózgowych.
Jąkanie to zaburzenie płynności mowy, m.in. rytmu czy tempa. Ma ono dużo wspólnego z nerwicami mowy, a więc zaburzeniami tempa mówienia, modulacji głosu na tle nerwowym.
Mutyzm jest jednym z rodzajów nerwicy mowy, gdzie człowiek nie mówi w wyniku pobudzenia nerwowego.
Oligofazja dotyczy niedokształcenia mowy spowodowanego upośledzeniem umysłowym.
Schizofazja to mowa osób mających zaburzenia myślenia spowodowane chorobami psychicznymi.
Logopedia to dziedzina bardzo szeroka, z jednej strony opisująca kompetencję językową, z drugiej zaburzenia mówienia, wady wymowy u człowieka.
Każdy z nas wykształcił w toku rozwoju kompetencję językową, tj. nieuświadomioną wiedzę językową na temat budowania zdań gramatycznie poprawnych i odróżniania poprawnych od niepoprawnych.
O kompetencji tej decydują tkwiące w umyśle zasoby fonemów, morfemów leksykalnych, czy gramatycznych.
Bardzo ważne są reguły gramatyczne pozwalające budować z fonemów morfemy, a morfemów wyrazy, z wyrazów zdania i całe wypowiedzi.
Kompetencja komunikacyjna to wiedza na temat zasad użycia języka w grupie społecznej, zdobyta w procesie socjalizacji. Kompetencja ta ujawnia się w postaci reguł, które organizują językowe role społeczne oraz wypowiedzi przystające do sytuacji. Nazywamy je regułami odpowiedniości.
Istnieją również reguły, które organizują skutecznie naszą wypowiedź. To wiedza na temat sposobów realizowania intencji.
Kompetencja kulturowa, a więc wiedza o rzeczywistości, na temat zjawisk rzeczywistości, która powstaje przy udziale języka. Bez języka poznanie rzeczywistości jest niemożliwe lub bardzo ograniczone.
Warunkiem opanowania kompetencji komunikacyjnej i kulturowej jest wcześniejsze opanowanie kompetencji językowej.
Do opanowania kompetencji językowej potrzebne są sprawności. Ujawniają się one jako procesy biologiczne i czynności umysłowe. Jeżeli człowiek nie posiada sprawności językowych, to kompetencja nie wykształci się.
SPRAWNOŚCI
- SŁUCH FIZYCZNY
- SŁUCH FONEMTYCZNY
- SŁUCH PROZODYCZNY
- MOBILNY MÓZG I WYDOLNA PAMIĘĆ
- WŁAŚCIWIE FUNKCJONUJĄCY OBWODOWY UKŁAD NERWOWY ORAZ DZIAŁAJĄCE BEZ ZAKŁÓCEŃ MIĘŚNIOWE I KOSTNE UKŁADY NARZĄDÓW MOWY
Umysłowe sprawności realizacyjne obejmują sprawność systemową, a więc zdania gramatycznie poprawne oraz sprawność komunikacyjną, a więc umiejętność posługiwania się językiem w różnych sytuacjach życia społecznego.
W jaki sposób wygląda postępowanie logopedyczne?
Logopeda podejmuje działania polegające na budowaniu kompetencji, usprawnianiu realizacji, częściowym lub całościowym odbudowywaniu utraconej kompetencji lub stabilizowaniu rozpadu.
ZABURZENIA MOWY ZWIĄZANE Z NIEWYKSZTAŁCONĄ KOMPETENCJĄ
- GŁUCHOTA, NIEDOSŁUCHY, charakteryzowane ze względu na czas uszkodzenia słuchu. Prelingwalne dotyczą uszkodzenia słuchu do ukończenia 1 roku życia. Uszkodzenia perilingwalne mają miejsce w trakcie nabywania języka. Do uszkodzenia postlingwalnych dochodzi zazwyczaj po opanowaniu mowy przez człowieka.
Niedosłuchy dzielimy na wrodzone i nabyte. Wrodzone to te genetyczne oraz spowodowane chorobami w okresie płodowym. Niedosłuchy nabyte nabywane są najczęściej w wyniku urazów, środków farmakologicznych, chorób, np. świnki.
Ubytki słuchu dzielimy na: lekkie, umiarkowane, znaczne, głębokie. Ważne jest również miejsce uszkodzenia: niedosłuchy typu przwodzeniowego, odbiorczego, mieszane i centralne. Mogą być również jednostronne lub obustronne.
- ALALIA, DYSLALIA sytuacje kiedy kompetencja nie wykształciła się w związku z niewłaściwie funkcjonującym słuchem fonematycznym oraz innymi przyczynami o różnym pochodzeniu. W przypadku alalii niewykształcaną się wszystkie typy kompetencji, w przypadku dyslalii niedokształceniu, zaburzeniu ulega realizacja językowa, struktura fonologiczna języka.
Substytucje rozwojowe są normą, w przypadku istnienia deformacji należny bezzwłocznie rozpocząć terapię logopedyczną.
o-1 rok życia- alalia
2-6 rok życia- niedokształcenie mowy o typie afazji
7-18 rok życia- afazja dziecięca
co należny uwzględnić?
Wiek pacjenta.
Czy mowa pacjenta od początku była nieprawidłowa, a może obserwowano w rozwoju językowym momenty prawidłowej realizacji?
Czy pacjent był diagnozowany, leczony? W jakim zakresie? Jakie badania specjalistyczne zostały wykonane?
Czy objawy rozwoju zaburzenia mowy są pierwotne, czy współwystępują z innymi zaburzeniami rozwoju? Głuchotą? Niepełnosprawnością umysłową?
Czy są zaburzenia specyficzne, dotyczące tylko trudności językowych, czy też są konsekwencją innych zaburzeń, wynikających np. z dysfunkcji mózgu? Jaki jest czynnik patogenny?
Jaki jest poziom oraz przebieg rozwoju ruchowego?
Dyslalia może przybierać różne postacie wad wymowy, nieprawidłowości w realizacji jednej, dwu lub wielu głosek, niemożności wymówienia określonych dźwięków.
To wycofujące się stadium alalii, w której kompetencje nie wykształcają się wcale lub wykształcają się w stopniu niewystarczającym do właściwej realizacji wypowiedzi w związku z niewłaściwie funkcjonującym słuchem fonematyczny.