indywidualizacja pojęcie i zakresy, indywidualizacja kształcenia, szkoła, edukacja, uczeń, uczenie się, lekcja

Pojęcie indywidualizacji wywodzi się od słowa indywidualność.

Wincenty Okoń definiuje następująco: „(…)zespół cech psychicznych różniących jednego człowieka od drugiego oraz swoistość tych cech wyróżniających człowieka i jego twórczość”.

Indywidualnością jest każdy człowiek, ponieważ ma swój indywidualny charakter, predyspozycje, talenty.

W jaki sposób indywidualizować kształcenie uczniów we współczesnej szkole?

Co niesie ze sobą indywidualizacja kształcenia?

Dla ukazania szerokiego spektrum definicji indywidualizacji zostanie przytoczonych kilka z nich.

Krzysztof Kruszewski proponuje zdefiniowanie indywidualnego nauczania, jako:

  • dostosowanego do możliwości uczącego się
  • wykorzystującego jego możliwości w jak największym stopniu
  • rozwijającego je (Kruszewski 2004)

 Tadeusz Lewowicki w swojej książce pt.: „Indywidualizacja kształcenia. Dydaktyka różnicowa” (1977) proponuje podejście tradycyjne i definiuje indywidualizację jako „(…)uwzględnianie w systemie dydaktyczno- wychowawczym różnic indywidualnych między uczniami i stosowanie takich zabiegów pedagogicznych, które (przy uwzględnieniu owych różnic) sprzyjają maksymalnemu rozwojowi osobowości uczących się.” (Lewowicki 1977, s.8).

W innej publikacji tego autora definicja ta zostaje poszerzona i wzbogacona treściowo: „Indywidualizacja kształcenia(…) z jednej strony uwzględnia możliwości i preferencje ludzi w zakresie sposobów uczenia się, z drugiej strony stwarza takie warunki do kształtowania własnych hierarchii wartości, wyboru lub kreowania indywidualnych celów życiowych oraz realizacji tych celów, nieskrępowanego rozwoju osobowości, indywidualnego wyboru treści, metod i form kształcenia.” (Edukacja nr1, 1991: Lewowicki, s.8)

Próbę ukonstytuowania tego pojęcia podejmuje również Władysław Dykcik: „Indywidualizacja jest to najogólniej biorąc uwzględnienie w procesach rozwojowo – edukacyjnych jednostkowych właściwości człowieka wynikających z fizycznych i psychicznych dyspozycji oraz sytuacji społeczno-wychowawczych w każdej fazie jego osobowej egzystencji” (Dykcik, 1998, s. 79).

Bożena Dittfeld w artykule „Niepowtarzalny klimat indywidualizacji” tak definiuje to pojęcie: „Szeroko rozumiana indywidualizacja (….) zakłada indywidualne i podmiotowe podejście do każdego.

Dotyczy prawa świata dorosłych do organizacji procesu wychowawczego, dydaktycznego i opiekuńczego, a jednocześnie prawa dziecka jako współuczestnika i współtwórcy tego procesu, będącego podmiotem lub przedmiotem oddziaływań nauczyciela, w zależności od jego kompetencji pedagogicznych i poziomu osobistej wrażliwości emocjonalnej.” (Wychowanie w przedszkolu nr 7, 1999: Dittfeld, s.499).

Autorka podkreśla, że należy uwzględniać różnice w rozwoju poszczególnych dzieci oraz dostosowywać treści, metody i organizację działań pedagogicznych do tych różnic, które mogą dotyczyć zdolności ogólnych, zainteresowań i uzdolnień specjalnych, tempa pracy (Wychowanie w przedszkolu nr 7, 1999: Dittfeld, s. 500).

Zakresy indywidualizacji kształcenia

 We współczesnej literaturze pedagogicznej spotkać można, nie tylko różne sposoby definiowania pojęcia indywidualizacja, ale również różne sposoby podziału możliwości indywidualizowania kształcenia.

Niniejsza praca wykorzystuje podział ze względu na najistotniejsze komponenty procesu nauczania- uczenia się według W. Okonia. W taki sposób uformowane są również zakresy indywidualizacji proponowane przez prof. Kruszewskiego.

Indywidualizacja dotyczyć będzie z jednej strony podmiotów tegoż procesu dydaktycznego: nauczyciel- uczeń, a z drugiej strony pozostałych komponentów: celów, treści, metod, środków i form kształcenia.

Indywidualizacja kształcenia to niewątpliwie jeden ze sposobów zapewnienia maksymalnych szans rozwoju osobowości ucznia (Kruszewski 2004, s. 128- 139).

K. Kruszewski w swoich badaniach dotyczących indywidualizowania kształcenia wskazuje na nowe elementy, które należy uwzględnić planując zindywidualizowany proces edukacyjny w szkole. Twierdzi on, iż problem zindywidualizowanego nauczania dotyczy najważniejszych elementów systemu dydaktycznego: ucznia i nauczyciela jak również celów i treści kształcenia. Z tego również powodu współczesna indywidualizacja kształcenia podąża w różnych kierunkach.

Indywidualizacja kształcenia to przede wszystkim wyrównanie szans edukacyjnych dla najsłabszych uczniów, ale również wspieranie indywidualnego rozwoju zdolności i umiejętności tych najzdolniejszych. Jednakże największą grupę społeczności szkolnej stanowią uczniowie przeciętni. Wydaje się niezbędne zdefiniowanie pojęcia indywidualizacji kształcenia i wyznaczenia jego zakresów.

K. Kruszewski w „Sztuce nauczania. Czynności nauczyciela” wymienia składniki idealnie zindywidualizowanego systemu kształcenia, po to by stwierdzić, iż taki system nie istnieję, a nawet nie jest efektywny. Dowodzi on, iż idealnie zindywidualizowany system nie wpływa pozytywnie na ucznia. Najlepsze są systemy umiarkowanie zindywidualizowane. Zastosowanie indywidualizacji kształcenia ma, więc sens w warunkach klasy szkolnej.