Krzysztof Kruszewski uważa, że praca uczniów winna być indywidualizowana.
Każdego ucznia cechuje odmienny zestaw cech osobowości, charakteru, predyspozycji.
Nauczyciele powinni uwzględniać w procesie uczenia się wiele indywidualnych czynników.
Jakie zakresy podlegają indywidualizacji ze względu na ucznia?
możliwości uczenia się- „właściwości psychofizyczne określające w danym momencie granice efektów uczenia się” (Kruszewski 2004)
– możliwości merytoryczne wcześniejsza wiedza, umiejętności i doświadczenia potrzebna do tego by opanować nowe wiadomości ( wiedza jako logiczny ciąg powiązanych ze sobą informacji czasowych, przestrzennych, przyczynowo skutkowych). Chodzi również o umiejętność zastosowania starej wiedzy w uzyskaniu nowych efektów nauczania
– możliwości intelektualne: zdolności ogólne i uzdolnienia specjalne oraz zindywidualizowane właściwości intelektualne uczniów pamięć, wyobraźnia. Możliwości intelektualne uczniów można poszerzać i rozwijać na konkretnym materiale nauczania- wiedzy (Kruszewski 2004, s.132)
– możliwości emocjonalne: motywacja, zainteresowania, postawy, aspiracje ucznia
– możliwości fizyczne: cecha złożona trwałych właściwości organizmu Kraszewski efektów chwilowych zakłóceń w jego funkcjonowaniu (Kruszewski 2004,s. 132)
sposób uczenia się: styl pracy i uczenia się jest wyznaczany przez indywidualne właściwości ucznia. Najważniejsze są dwie kategorie cech: zdeterminowanie psychiczne i zdeterminowanie społeczne (Kruszewski 2004).
– cechy psychologiczne: indywidualne właściwości uczniów odnoszące się do stylów poznawczych, neurotyczności, introwertyczności i ekstraweryczności, giętkości płynności myślenia (psychologia różnic indywidualnych, psychologia osobowości). Na uwagę zasługuje reaktywność jako cecha mająca duże znaczenie w procesie nauczania- uczenia się.
Uczniowie reaktywni to tacy, dla których bodziec w postaci impulsu nowej wiedzy czy zadania o wystarczającym poziomie trudności jest powodem do silniejszego przeżywania emocjonalnego. Proces dydaktyczny, w którym uczestniczą narażony jest wiec na wiele niepowodzeń i skutków ubocznych. Uczniowie niereaktywni skupiają się tylko i wyłącznie na zadaniu, które mają wykonać. Nie reagują tak emocjonalnie, nie skupiają się na przeżyciach a w konsekwencji wykonują zadanie szybciej i sprawniej.
Na uwagę zasługuje fakt, iż uczniowie niereaktywni równie szybko się uczą jak zapominają, natomiast efekty pracy uczniów reaktywnych są dużo trwalsze i pełniejsze, gdyż dążą oni w dużej mierze do pełnego zrozumienia przerabianego materiału (Kruszewski 2004, s. 133-134).
–cechy społeczne: rodzina ma ogromy wpływ na to jak uczeń funkcjonuje w szkole. Na pełną charakterystykę środowiska społecznego składają się jeszcze otoczenie społeczne ucznia (sąsiedzi, miasto, wieś, instytucje wypełniające czas wolny itp.), jak również kontakty rówieśnicze. Bardzo ważna jest również pozycja klasowa, jaką zajmuje w zespole klasowym. Trening społeczny ucznia ma wpływ na jego naukę (Kruszewski 2004, s.134).
Powyższa charakterystyka definiuje proces indywidualizacji jako tej skoncentrowanej w głównej mierze na uczniu. Jego cechy indywidualne mają istotny wpływ na przebieg procesu dydaktycznego.
Zasadniczym zadaniem nauczyciela pragnącego indywidualizować proces kształcenia będzie wiec diagnoza i rozpoznanie indywidualnych właściwości uczniów.
W jaki sposób uczniowie mogą sami brać udział w kierowaniu procesem ich własnego kształcenia?
Odpowiedzią na to pytanie jest organizacja procesu kształcenia w kierunku uruchomienia procesie uczenia się mechanizmów automotywacji jak również indywidualnej odpowiedzialności za efekty tej nauki.
Analiza indywidualnych różnic między uczniami skłania do refleksji dotyczących włączenia indywidualnych doświadczeń uczniów w proces nauczania- uczenia się.
Indywidualizacja kształcenia ze względu na cele i materiał (treści metody, formy i środki kształcenia)
Zindywidualizowane cele stanowią kategorię nadrzędną, gdyż wyznaczają one możliwości zaistnienia pozostałych zakresów indywidualizacji (Sajdak 2008, s. 239).
W zakresie indywidualizacji treści nauczania wyróżnić można:
– zakres materiału nauczania uczenia się w ofercie zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych
-przedmioty nauczania podzielone na obowiązkowe i fakultatywne
– organizację materiału nauczania np. organizację strukturalną, chronologiczną, funkcjonalną czy przyczynowo- skutkową (Sajdak 2008, s. 239).
Szerokie pole do popisu stwarza indywidualizacja kształcenia ze względu na materiał i środki, gdyż odwołuje się ona do preferencji indywidualnych strategii uczenia się.
Na uwagę zasługuje np. indywidualizacja kształcenia w odniesieniu do teorii kształcenia wielostronnego W. Okonia. Autor wyróżnia następujące strategie:
– informacyjna: uczenie się poprzez przyswajanie
– problemowa: uczenie się poprzez odkrywanie
– emocjonalna: uczenie się poprzez przeżywanie
– operacyjna: uczenie się poprzez działanie (Kupiszewicz, 1995, s. 101-106)
W Polsce ten rodzaj indywidualizacji ma zawężone pole oddziaływania, gdyż realizacja celów kształcenia jest ograniczona programami i zaleceniami oświatowymi narzuconymi odgórnie.