Według teorii inteligencji wielorakich każdy człowiek jest inteligentny.
Haward Gardner zakłada istnienie ośmiu typów inteligencji, które w postaci kombinacji są charakterystyczne dla ludzi.
Nasze predyspozycje językowe lub matematyczne, muzyczne lub plastyczne są uwarunkowanego przez dominujący rodzaj inteligencji.
Scharakteryzujmy bliżej rodzaj inteligencji wielorakich.
Teoria Gardnera, w swej pierwotnej wersji, zakłada istnienie ośmiu inteligencji i podparta jest analizą ośmiu typów osobowości, z których każda jest reprezentantem innego typu inteligencji:
- Albert Einstein przejawia inteligencję matematyczną,
- Igor Strawiński to przykład dobrze rozwiniętej inteligencji muzycznej,
- Pablo Picasso- inteligencji wizualnej,
- T. S. Eliot- inteligencji werbalnej,
- Marta Graham posiada ponadprzeciętną inteligencję kinestetyczną,
- Mahatma Gandhi- inteligęcję interpersonalną (Landau 2003, s.85).
Charakteryzując elementy składowe poszczególnych inteligencji odwołać się należy do publikacji M. Suświłło „Inteligencje wielorakie Gardnera w nowoczesnym kształceniu” (2004).
Umożliwi to sprecyzowanie zakresów ośmiu inteligencji oraz globalną odpowiedz na pytanie: „Jak jesteś inteligentny?”
Poniżej przedstawione zostały różne rodzaje inteligencji wyodrębnione przez H. Gardnera.
Dotyczą one niektórych ogólnych wyznaczników inteligencji wielorakich, ale nie wyczerpują pełnej liczby wskaźników inteligencji wielorakich. Stanowią jedynie próbę bliższego scharakteryzowania siedmiu typów inteligencji według H. Gardnera.
Ustalenie indywidualnego profilu inteligencji nie jest rzeczą łatwą, dlatego należałoby scharakteryzować kryteria składające się na dany typ inteligencji.
Inteligencja językowa to inteligencja, którą najsprawniej posługują się poeci i pisarze (Gardner 2002, s. 25). Jest zdolnością mówienia i pisania, która najpełniej przejawia się w mowie i piśmie. Uczeń przejawiający inteligencję językową preferuje słuchanie, czytanie i pisanie tekstów.
Cechuje go również łatwość w nauce języków obcych oraz sprawne komunikowanie się z otoczeniem. Nie ma kłopotów ze stylistyką wypowiedzi i posługuje się bogatym słownictwem (Czaja-Chudyba 2005, s. 39-40).
Na uwagę zasługuje również fakt, iż rozwój języka jest podobny w różnych kulturach. Inteligencja językowa jest więc niezależna od informacji wyjściowych (Gardner 2002, s. 44).
Inteligencja językowa wyraża się najpełniej umiejętnością czytania, pisania i porozumiewania się za pomocą słów. Wysoki jej poziom przejawiają takie predyspozycje ucznia jak: bogate słownictwo, umiejętność snucia ciekawych opowieści, czy preferowanie słowa pisanego i mówionego (Gajda 2008, s. 37).
Inteligencja językowa jest zlokalizowana w lewej części mózgu i najpełniej rozwija się do 6 roku życia, a sprawny rozwój tego rodzaju inteligencji ma ogromny wpływ na rozwój innych rodzajów inteligencji u dziecka (Gajda 2008, s. 42- 43).
Inteligencja logiczno – matematyczna to według Gardnera wszystkie zdolności matematyczne, logiczne jak również językowe (Gardner 2002, s. 25).
Uczeń posiadający dobrze rozwiniętą inteligencję logiczno- matematyczną preferuje przedmioty ścisłe. Jego myślenie jest abstrakcyjne oraz ciekawią go logiczne struktury myślowe.
Uczeń lubi rozwiązywać zadania matematyczne, pracować z komputerem, eksperymentować oraz przewidywać konsekwencje sytuacji (Czaja-Chudyba 2005, s. 39-40). Rozwój tej inteligencji szczególnie dokładnie opisał Piaget i jego następcy (Gardner 2002, s. 43).
Inteligencja przestrzenna „(…) jest zdolnością tworzenia umysłowych modeli świata przestrzennego oraz umiejętnością działania w oparciu o te modele” (Gardner 2002, s. 26).
W bardzo dużym stopniu rozwija się ona u żeglarzy, inżynierów, chirurgów, rzeźbiarzy i malarzy.
Uczeń posiadający wysoce rozwinięty ten typ inteligencji myśli obrazami, więc jest wzrokowcem, lubi plastykę, technikę oraz dziedziny wykorzystujące symbolikę ikoniczną.
Uczeń z łatwością posługuje się mapami, wykresami czy diagramami, jak również dobrze orientuje się w przestrzeni (Czaja-Chudyba 2005, s. 40).
Istnienie tego rodzaju inteligencji potwierdzają badania współczesnej neurologii- ludzie obdarzeni inteligencją przestrzenną posiadają bardzo dobrze rozwiniętą prawą półkulę mózgu (Gardner 2002, s. 45).
Inteligencja muzyczna rozumiana jest „jako zdolność słuchowa ma zastosowanie w percepcji, komponowaniu i wykonywaniu muzyki” (Suświłło 2004, s.17). Uczniowie utalentowani muzycznie przejawiają szczególną wrażliwość na rytm, tonację i barwę dźwięków. Są również uczuciowi i łatwo odczytują emocje, co niewątpliwie łączy ten typ inteligencji z inteligencją intrapersonalną.
Uczniowie często wyrażają się poprzez muzykę, z łatwością uczą się gry na instrumencie, czy po prostu lubią słuchać muzyki (Czaja-Chudyba 2005, s.40).
Uczeń z bardzo dobrze rozwiniętą inteligencją muzyczną potrafi wskazywać na dźwięki fałszywe, lub dokładnie odtworzyć raz usłyszaną melodię.
Muzyka w szerokim spektrum jej rozumienia, a więc również dźwięki z otoczenia znajdują się w kręgu zainteresowań ucznia inteligentnego muzycznie.
Zdolności muzyczne nie są tak łatwo umiejscawiane jak np. talenty przestrzenne. Istnieją jednak naukowe dowody potwierdzające wrodzony charakter tej inteligencji (Gardner 2002, s. 39).
Inteligencja cielesno- kinestetyczna „(…) jest zdolnością rozwiązywania problemów lub wytwarzania przedmiotów z wykorzystaniem całego ciała lub jego części” (Gardner 2002, s. 26). Współcześnie łatwo ją pomylić z zespołem ADHD, gdyż dziecko posiadające ten typ inteligencji jest ruchliwe. Występuje ona min. u tancerzy, sportowców, chirurgów, rzemieślników.
Inteligencja interpersonalna „(…) jest zdolnością rozumienia innych ludzi- tego, co ich motywuje, jak pracują, jak współpracują z innymi” (Gardner 2002, s. 26). Potrzebna jest min. w takich zawodach jak: sprzedawca, polityk, nauczyciel, przywódcy duchowi i polityczni.
Uczniowie o dobrze rozwiniętej inteligencji interpersonalnej łatwo nawiązują i cenią kontakty z innymi ludźmi. Cechuje ich również empatia oraz poprawne odczytywanie znaczeń sytuacji towarzyskich.
Uczniowie ci lubią zajęcia grupowe, ponieważ uwielbiają współpracować (Czaja-Chudyba 2005, s. 41). Dotychczasowe badania naukowe wskazują na doniosłą rolę płatów czołowych u ludzi cechujących się wysokim poziomem inteligencji interpersonalnej (Gardner 2002, s. 47).
Inteligencja intrapersonalna „(…) jest zdolnością korelatywną, skierowaną do wewnątrz. Jest to zdolność tworzenia dokładnego, zgodnego z rzeczywistością obrazu samego siebie i wykorzystania tego obrazu dla skutecznego działania” (Gardner 2002, s. 26- 27).
Współcześnie mówi się również o inteligencji intuicyjnej lub metapoznawczej. Uczeń ma dobrze rozwiniętą samoświadomość, jest wyczulony na wyznawane przez siebie wartości i potrafi je bronić (Czaja-Chudyba 2005, s.41- 42).
Inteligencja ta łączy się nieodzownie z inteligencją interpersonalną, nie tylko ze względu na umiejscowienie w mózgu (płaty czołowe). Zdolności interpersonalne pozwalają na zrozumienie innych, a intrapersonalne na zrozumienie siebie i pracy nad sobą (Gardner 2002, s. 50).