Efektywne uczenie się to siła wektorowa zależna od oddziaływań wielu funkcji i procesów umysłowych.

Wspieranie myślenia dziecka jest niezwykle istotne dla jego rozwoju , osobowości, emocji.

Co to są procesy i funkcje myślowe i w jaki sposób wpływają na uczenie się?

Postaram się o tym opowiedzieć.

Charakteryzując pojęcie procesów poznawczych należy zaznaczyć dwa rozumienia tego pojęcia.

Ujęcie szerokie procesów poznawczych definiuje te procesy, jako procesy pozwalające stworzyć jednostce system przekonań na temat siebie i otaczającego świata, a także relacje między jednostką a światem (tzw. procesy rozumienia świata).

W ujęciu wąskim procesy poznawcze to procesy przetwarzania informacji, polegające na analizowaniu i przekształcaniu napływających danych, po to by można je było wykorzystać do tworzenia nowej wiedzy lub do działania.

W skład procesów orientacyjno – poznawczych wchodzą: wrażenia, spostrzeganie, obserwacja, uwaga, pamięć, uczenie się i mowa.

Procesy te charakteryzuje dynamiczny rozwój, dokonujący się w kierunku wyodrębniania i usamodzielniania czynności umysłowych.

Po to aby zwiększyć wydajność pracy umysłowej, a także stymulować rozwój funkcji poznawczych stosować można tzw. trening prokognitywny, czyli ćwiczenia rozwijające i stymulujące procesy poznawcze.

Spełniają one szereg celów:

– stymulują oraz rozwijają procesy poznawcze: funkcje percepcyjne, wyobraźnię, mowę, myślenie,
-pozytywnie wpływają na stan emocjonalny i samoocenę ucznia,
– usprawniają koncentrację i pamięć.

Ćwiczenia rozwijające percepcję wzrokową, których celem jest nabycie umiejętności poprawnego spostrzegania barw i kształtów pełnią niezwykle ważną rolę. Dzięki nim możliwy jest rozwój takich procesów myślowych jak analiza i synteza, a w dalszych etapach nauka czytania i pisania. Śród gąszczu ćwiczeń kształtujących te umiejętności wyróżnić należy:

– ćwiczenia kształtujące percepcję barw, odpowiednie ich dobieranie, rozpoznawanie i wyszukiwanie
-ćwiczenia kształtujące percepcję kształtów, polegające na sortowaniu figur według wielkości, kształtu itp., nazywaniu ich, składaniu całości z części, jak również określaniu cech widocznych przedmiotów, np. duży- mały, szeroki- wąski.
-Ćwiczenia koordynujące percepcję wzrokowo- ruchową, do których należą min. ćwiczenia manipulacyjne, konstrukcyjne czy ćwiczenia grafomotoryczne, np. zapinanie rozpinanie zamków błyskawicznych, sznurowanie butów, nawlekanie igły, czy też posługiwanie się prostymi narzędziami.

Inne formy takich ćwiczeń to manipulowanie tworzywami przekształcalnymi- woda, piasek, kasza, stemplowanie, rysowanie, malowanie, wycinanki, wydzieranki, itp.

Ćwiczenia rozwijające percepcję słuchową, spełniają również bardzo ważną rolę, ponieważ dzięki wrażeniom słuchowym człowiek lepiej potrafi orientować się w otoczeniu, a prawidłowo funkcjonujący słuch pozwala na odbiór dźwięków mowy, ułatwia kształtowanie pojęć oraz rozwój myślenia słowno- pojęciowego.

Sprawność wszystkich elementów układu słuchowego, tj. receptora oraz części mózgu odpowiedzialnej za porządkowanie i odczytywanie bodźców słuchowych, gwarantuje prawidłowy rozwój słuchu.

Słuch należy rozwijać już od najmłodszych lat życia dziecka, poprzez stosowanie:

– Ćwiczeń kształtujących umiejętność rozpoznawania dźwięków, wyodrębnianie dźwięków spośród innych, określanie ich liczby, natężenia, wysokości, czy lokalizacji ich źródła
-Ćwiczenia słuchu fonematycznego, do których zaliczają się min. analiza i synteza słuchowa

Ćwiczenia rozwijające percepcję dotykową spełniają ogromną rolę w życiu każdego człowieka, przede wszystkim emocjonalną. Doznania dotykowe pozwalają na poznanie własnego ciała, umożliwiają manipulowanie przedmiotami, co wpływa na rozwój procesów myślowych i umożliwia podejmowanie aktywności.

W głównej mierze polegają one na rozpoznawaniu dotykiem przedmiotów, określaniu właściwości materiałów; lekki – ciężki, twardy – miękki, gładki – szorstki, ciepły – zimny.

Ćwiczenia rozwijające sprawność węchową i smakową- są o tyle ważne, że spełniają rolę w polisensorycznym odbiorze świata przez człowieka. Doskonaleniu tych zmysłów sprzyjają zabawy w rozpoznawaniu smaków, zapachów i określaniu ich cech.

Ćwiczenia rozwijające wyobraźnię, których celem jest rozwijanie umiejętności przewidywania, logicznego myślenia oraz wzbudzania twórczej aktywności, mieszczą się również w kręgu ćwiczeń rozwijających procesy poznawcze.

Ćwiczenia usprawniające uwagę i pamięć.

Dzieci mają trudności z koncentracją uwagi, zapamiętywaniem, reprodukowaniem materiału.

Dzieje się tak, dlatego, że uwaga i pamięć są procesami, które warunkują przebieg i efekty uczenia się. Uwaga jest nierozerwalnie związana ze wszystkimi czynnościami psychicznymi.

Polega na nastawieniu analizatora na dany rodzaj bodźców, co pozwala na szybsze i dokładniejsze ich odzwierciedlenie.

Trudności z koncentracją uwagi są główną przyczyną opóźnienia rozwoju. Problemy związane z uwagą mogą polegać na małym zainteresowaniu dziecka bodźcami zewnętrznymi. Dzieci często koncentrują uwagę na detalach i nie dostrzegają całego obrazu. Nadmiernie ogniskują lub selekcjonują swoją uwagę na sygnale wizualnym, ignorując jednocześnie drugi sygnał np. dźwiękowy.

W przypadku znaków wizualnych mających kształt, rozmiar i kolor, dziecko może zwrócić uwagę tylko na jeden lub dwa elementy, a nie na wszystkie trzy. Osoby z lekkimi deficytami rozwojowymi dobrze koncentrują uwagę na materiale konkretnym, natomiast krótko i słabo na treściach abstrakcyjnych i trudnych do zrozumienia.

Uwaga u nich ma charakter dowolny, słaba jest jej podzielność.

Pamięć jest procesem przetwarzania informacji, który prowadzi do powstania nowych treści.

Proces zapamiętywania polega nie tylko na odbieraniu i dokładnym kodowaniu informacji, lecz także na jej selekcji, reorganizacji i transformacji. Przebieg zapamiętywania i jego skuteczność zależy między innymi od właściwej organizacji materiału pamięciowego. Organizacja ta polega na odpowiednim rozłożeniu powtórzeń w czasie, określeniu sposobu zapamiętywania zgodnego z długością i stopniem złożoności materiału oraz na dokonywaniu przerw na odpoczynek.

Głównym zadaniem gier i zabaw jest kształcenie i rozwój uwagi dowolnej oraz zamierzonego zapamiętywania i przypominania, a także pamięci, ponieważ rozwój obu tych funkcji przebiega podobnie.

Ćwiczenia rozwijające procesy poznawcze i funkcje percepcyjne są niezwykle ważne dla rozwoju dziecka z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim. Odczuwamy przez te dzieci lęk przed możliwością doznania porażki, przeświadczenie o mniejszej wartości własnej, potwierdzonej przez brak sukcesów powodują zahamowania aktywności myślowej. Może mieć w tym swój udział otoczenie i rodzice, nauczyciele stawiający przed dzieckiem wymagania niedostosowane do jego możliwości.

Dziecko o obniżonej sprawności umysłowej potrzebuje, więc w większym stopniu przemyślanych działań ze strony otoczenia, rozbudzenia i odpowiedniego pokierowania jego aktywności.

Rozwijając percepcję, wyobraźnię nie można zapominać o rozwoju mowy, uwagi, pamięci – procesów niezwykle ważnych w komunikowaniu się z otoczeniem, zapamiętywaniem istotnych informacji i przekazywaniem ich.

Ćwiczenia usprawniające umiejętności manualne wpływają bezpośrednio na rozwój dziecka upośledzonego umysłowo. Lepienie, wycinanie, malowanie i inne techniki plastyczne ćwiczą sprawność rąk i palców.

W czasie ćwiczeń dzieci uczą się rozróżniać barwy, kształty, określać stosunki przestrzenne. Rozwijają również mowę – opowiadając o swoich pracach.

Ćwiczenia ruchowe to przede wszystkim wspaniała zabawa. Aktywność ruchowa doskonali nie tylko sprawność fizyczną, ale także rozwój umysłowy. Dzieci z upośledzeniem umysłowym niejednokrotnie wykazują nieprawidłowy lub opóźniony rozwój ruchowy.

Przykłady ćwiczeń usprawniające uwagę, pamięć, mowę:

Zabawa ciepło -zimno
Po odnalezieniu przedmiotu uczeń nazywa miejsce ukrycia, np. lalka była przed krzesłem.
Zgadnij, czyje to imię.
N-1 podaje głoskę, uczeń odgaduje imiona kolegów rozpoczynające się na podaną głoskę.
Rozpoznaj, czyj to głos.
Poszukiwanie brakujących elementówobrazka – dorysowywanie ich lub wycianie i naklejanie.
Zagadki graficzne – łączenie kropek – odgadywanie ukrytego przedmiotu.
Zagadki graficzne – kolorowanie odpowiednich pól obrazka – ukryty przedmiot.
Nazwij, co to jest.
Nazywanie przedmiotów na obrazkach, dzielenie wyrazów na sylaby, głoski, odgadywanie głosek na początek lub na koniec wyrazu.
Zgadnij, co to jest.
Rozpoznawanie przedmiotów po dotyku, smaku, z zamkniętymi oczami.
Dobieranki obrazkowe, np. dobierz owoc do drzewa, na którym rośnie.
Układanie modeli wyrazów z żołędzi lub kasztanów (analiza słuchowawyrazu, np. las, owoce, Ola – tyle kasztanów, ile głosek słyszymy w wyrazie.)
Szlaki literopodobne (ozdabianie serwetek, dywaników – na dużym formacie szarego papieru.)
Rozpoznawanie postaci na obrazku.
Dobieranki obrazkowo – wyrazowe – dobieranie i układanie podpisów do obrazków, odwzorowywanie wyrazów.
Złożenie domku, pajaca z figur geometrycznych.
Układanie i naklejanie na papier obrazków z figur geometrycznych.
Zabawa słuchowa – odgadywanie odgłosów nagranych na taśmę, np. deszcz, woda z kranu.
Kolorowanie obrazków zgodnie z opisem.
Składanki obrazkowe (składanie obrazka z części)
Puzzle matematyczne.
Polowanie na litery – wyszukiwanie liter pisanych i drukowanych w różnych fragmentach tekstów (gazety, czasopisma).
Podpisywanie obrazków (wklejanie brakujących liter).
Zabawy matematyczne.
Co wiezie pociąg? Dzieci siedząw kole, nauczyciel zaczyna zabawę, Jedzie pociąg, wiezie towary rozpoczynające się na głoskę „a”. Dzieci po kolei wymieniają przedmioty na daną głoskę – kto nie wymyślił wyrazu, daje fanta.
Dotknij przyrody (zabawa na wolnym powietrzu) – dzieci zamykają oczy, dotykają różnych obiektów: drzewa, krzewy, kwiaty, próbują rozpoznać co to jest i opiasać.
Co mogą ręce? – Teatrzyk cieni.
Kto zmienił swoje miejsce?
Dobieranie par jednakowych obrazków.
Zabawa w echo – powtarzanie.

U osób o obniżonej sprawności umysłowej występują duże różnice indywidualne. Mogą one dotyczyć rozwoju funkcji percepcyjnych i zdolności tworzenia wyobrażeń, co ma swoje źródło w zróżnicowanym występowaniu wad narządów zmysłów, w zróżnicowanym poziomie rozwoju percepcji wzrokowej, słuchowej, pamięci, trwałości uwagi.

Tempo rozwoju percepcji i wyobraźni u osób o obniżonej sprawności umysłowej jest wolniejsze niż u osób w normie intelektualnej. Nie zawsze mogą one osiągać wszystkie etapy rozwoju wymienionych funkcji.

Spostrzeżenia i wyobrażenia osób upośledzonych umysłowo są nieadekwatne i niepełne, a proces spostrzegania ma mniejszy zakres i wolniejszy przebieg w porównaniu z percepcją ludzi o prawidłowym rozwoju.