Czy zastanawialiście się kiedyś co oznacza słowo kopciuszek?
Dziewczynkę z baśni?
Nazwę sklepu z używana odzieżą?
Język niesie ze sobą pragmatykę, semantykę, kontekst.
To powody dla których rozumiemy ironię, żart oraz przewrotne użycie słów.
Zacznijmy od początku. A więc od charakterystyki części mowy.
Ogólna charakterystyka części mowy ma swoje zalety, przede wszystkim jest prosta i jasna.
Wyrazy autosemantyczne są samodzielne. Zaliczamy do nich wyrazy nazywające: rzeczowniki, czasowniki, przymiotniki, przysłówki.
Każdy wyraz posiada znaczenie.
Znaczenie to wiązka cech, właściwości, np. „krzesło” rodzaj mebla, ma siedzisko oraz 4 nogi.
Nazwa ma charakter stały, konwencjonalny, musi być utrwalona w języku. Nazwa odnosi się do klasy przedmiotów, natomiast wszystkie przedmioty, które tworzą słowo to zakres.
Wyróżniamy wyrazy szeregujące, tj. liczby, wyrazy wskazujące, tj. zaimki, wskazują one na obiekt. Zaimki mają charakter subiektywny. Wszystko zależy od tego, kto mówi, gdzie i kiedy. Zakres zatem jest zmienny.
Wyrazy synsemantyczne, współznaczące nie posiadają własnego znaczenia. Nie mają one samodzielnie własnego znaczenia i występują zazwyczaj z wyrazami znaczącymi.
Wyrazy ekspresyjne, tj. apele, onomatopeje łączą się z rozkaźnikami, z wołaczem, tak jak na przykład w wyrażeniu: „Uwaga ojcze”.
W latach 50- 70 XX wieku powstaje tak zwane językoznawstwo statystyczne i matematyczne.
Proponuje je w swojej książce Jadwiga Sambor „ Słowa i liczby”.
Wytworami językoznawstwa opierającego się na liczbach jest np. słownik frekwencyjny polszczyzny.
Na pierwszym planie jest tutaj aspekt ilościowy słów, a nie jakościowy. Nie liczy się forma fleksyjna i gramatyczna jakiegoś wyrazu, tylko częstość występowania.
Wyrazy najczęstsze to jednocześnie wyrazy najstarsze. Stanowią one ponad 50% każdego tekstu. Pierwsze 1000 wyrazów pozwala utworzyć 85% każdego tekstu, 4000 wyrazów pozwala stworzyć już 97% tekstu.
Około 2,5% każdego tekstu to tak zwane wyrazy rzadkie. Nie pozwalają one na pełne zrozumienie tekstu. To samo 2,5% wyrazów w tekście przekazuje jednocześnie 30 % informacji.
Z wyników badań statystycznych zaczęto budować tak zwany minimalny podstawowy zasób słów.
Można do tego wykorzystać tak zwaną metodę centrum zainteresowań, przeniesioną z pedagogiki ogólnej Rene Micha.
Ze względu na użyteczność słów wyróżniamy słowa tematyczne i atematyczne.
Słowa atematyczne odnaleźć możemy w każdym tekście. Należą do nich na przykład: zaimki, spójniki, przymiotniki, przysłówki, rzeczowniki i czasowniki ogólne.
Słowa tematyczne tworzą centra zainteresowań. Jest to zbiór wyrazów o podobnym znaczeniu, które pojawiają się w pamięci użytkowników języka.
Słowa częste- atematyczne
Słowa rzadkie- tematyczne
Podstawowy zasób języka francuskiego wyróżnia dla przykładu 10 centrów zainteresowań. Centra zainteresowań tworzą fragmenty rzeczywistości odnoszące się do człowieka. Opisują funkcjonowanie codzienne człowieka i mają charakter antropocentryczny.
W języku polskim wyróżniamy 23 centra, które wynikają z pragmatyki języka.
W latach 30 XX wieku, a w Polsce w latach 70 XX wieku powstała metoda tak zwanych pól językowych. Wywodzi się ona bezpośrednio ze strukturalizmu. Istotne zatem dla niej będzie podobieństwo znaczeń.
Relacje syntagmatyczne są tożsame ze stycznością znaczeń.
Stąd związki syntagmatyczne to związki składniowe.
W metodzie tej wyróżnia się tak zwane pole językowe leksykalno- semantyczne.
Pole to grupa wyrazów o podobieństwie leksykalno- semantycznym o podobnym znaczeniu w odniesieniu do wyrazów centrum.
Centrum pola stanowi wyraz o najszerszym znaczeniu.
Pola syntagmatyczne opisał w latach 30 XX wieku Walter Porzig. Uczony wychodził od tekstu. Pola ograniczył do dwóch części mowy: rzeczowników i czasowników.
Przykłady:
Język- lizak
Ucho- słyszeć
Potrawa- jeść
Oczy piwne
Znaczące jest, że pewne wyrazy otwierają tylko jedno miejsce na linii tekstu.
Pola paradygmatyczne opierają się na podobieństwie.
Pola morfo semantyczne wyróżniają temat i formant. Wyraz podstawowy na przykład koń ( temat słowotwórczy) od tego tworzymy koniki, koniokrad, koński.
Pola semantyczne określają podobieństwo wyrazów oraz stosunki pokrewieństwa, np. zwierzę: krowa, koń, wróbel, motyl, żaba.
Pola patronimiczne opierają się na podobieństwie brzmienia. Istotne jest tylko podobieństwo dźwiękowe, podczas gdy brak jest istotnych znaczeniowych związków, np. koniczyna, koniak.
Sandomierz- to miejsce gdzie San do Wisły domierza
Częstochowa- to gród Częstocha.
Kopciuszek- kop ciuszek jako nazwa sklepu z używaną odzieżą.
Pierścień- Pier cień o dziewczynie z nikłymi piersiami.
Cudne relacje tworzy język polski.
Są to relacje synonimiczne a więc wyrazy bliskoznaczne, z drugiej strony są to relacje autonimiczne, a więc relacje w polu językowym.
Inne relacje to hiponimia, a więc oparte o nadrzędność. Wyodrębnić możemy również relacje hiperonimii– a więc podrzędność.
Centrum pola stanowi zazwyczaj wyraz neutralny, wyrazy najbardziej nacechowane znajdują się na peryferiach pola.
Człowiek to wyraz nadrzędny znajduje się w centrum pola.
Kobieta, pan, facet to wyrazy podrzędne, peryferyjne.
Znaczące są również stosunki frekwencyjne, a więc wyrazy o dużej częstotliwości, znajdują się bliżej centrum, wyrazy rzadkie zawsze na peryferiach pola.