Edukacja uczniów z niepełnosprawnością intelektualną wymaga wiedzy merytorycznej oraz odpowiednich warunków jej realizacji.
Uczeń niepełnosprawny ma szansę odnieść sukces edukacyjny skrojony na miarę jego możliwości.
Na co zatem należy zwrócić uwagę w codziennej edukacji uczniów z niepełnosprawnością intelektualną?
Odpowiednie formy oddziaływań edukacyjnych dają realną szansę na efektywne kształcenie uczniów z niepełnosprawnością intelektualną.
Niepełnosprawność intelektualna jest zaburzeniem w funkcjonowaniu człowieka, które wpływa na jego edukację i funkcjonowanie społeczne. Posiada ono różne przyczyny, różną dynamikę i przebieg. Wyróżniamy różne stopnie tej niepełnosprawności: stopień lekki, umiarkowany, znaczny i głęboki.
W szkole masowej zazwyczaj funkcjonują uczniowie z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim i umiarkowanym. Uczniowie z niepełnosprawnością w stopniu znacznym i głębokim wymagają specjalistycznej opieki i wychowani, stąd większy odsetek uczniów z tego typu niepełnosprawnością uczęszcza do szkół specjalnych.
Uczniowie z niepełnosprawnością intelektualną posiadają ograniczenia funkcjonowania w różnych sferach, a nie tylko intelektualnej. Dotyczą one m.in. samoobsługi, życia społecznego, pracy, organizowania czasu wolnego, samodzielnego dbania o własne zdrowie itp.
Niepełnosprawność intelektualna w stopniu lekkim dotyczy największej grupy uczniów spośród omawianych.
Uczniowie ci posiadają zazwyczaj orzeczenia o niepełnosprawności intelektualnej w stopniu lekkim bądź sprzężone, gdzie dodatkowo występują u nich np. autyzm, czy mózgowe porażenie dziecięce.
Zaburzone funkcje dotyczą m.in. takich sfer jak:
- Percepcja,
- Pamięć,
- Mowa,
- Sprawności motoryczne,
- Sprawności manualne,
- Myślenie,
Dodatkowo deficyty w zakresie powyższych funkcji wpływają na ich motywację do uczenia się, emocje oraz potrzebę osiągnięć na miarę swoich możliwości.
Prowadzi to do obniżonych możliwości intelektualnych ucznia, a w konsekwencji do braku możliwości opanowania umiejętności ujętych w podstawie programowej.
Charakterystyka poszczególnych funkcji.
Myślenie dziecka dotkniętego niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim ma charakter konkretno- obrazowy. Stąd konieczność stosowania w pracy z uczniami obserwacji, demonstracji, metod uwzględniających bezpośrednie poznanie, ponieważ to ono jest początkiem tworzenie w jego umyśle schematu, kodu i symbolu. Konkretne przykłady i zasada poglądowości ułatwiają przyswajanie zagadnień z podstawy programowej.
Warto również zwrócić uwagę, że poza zasięgiem uczniów z tego typu niepełnosprawnością są takie operacje myślowe jak: wnioskowanie, abstrahowanie, czy logiczne myślenie.
W raz z ograniczoną percepcją wolniej rozwija się umiejętność spostrzegania, koncentracji uwagi, czy pamięć. Dominująca jest uwaga mimowolna, która dodatkowo często jest rozproszona i mało podzielna.
Mowa uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim charakteryzuje się deficytami. Uczniowie mają również trudności z mową i językiem. Mogą posiadać deficyty w komunikacji, ubogi zasób słownictwa i wady wymowy. Rozwój mowy i myślenia idą w parze. Ze względu na ograniczenia wynikające z rozwoju myślenia, uczniowie ci nie są w stanie formułować logicznych sądów, wnioskować, czy budować abstrakcyjne wypowiedzi.
Ze względu na ograniczenia myślenia uczniowie z niepełnosprawnością intelektualną przejawiają trudności w wydawaniu opinii sądów, co jest związane z argumentowaniem i wartościowaniem treści wypowiedzi.
Funkcjonowanie społeczne i rozwój emocjonalny jest utrudniony. Stany emocjonalne uczniów są różnorodne, jednak uczniowie ci mają trudności z rozumieniem własnych przeżyć i emocji. Często zachowaniom towarzyszy impulsywność nieadekwatna do okoliczności. W funkcjonowaniu społecznym brakuje sprawczości, inicjatywności i samodzielności. Uczniowie ci posiadają również nieadekwatną samoocenę i słabszą samokontrolę swojego zachowania. Czasami ograniczenia funkcjonowania społecznego mogą utrudniać odbiór intencji innych osób i niewłaściwe ich rozumienie.
Uczenie się uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim następuje w wolnym tempie. Wiadomości wymagają częstych powtórzeń. Uczniowie ci mają duże trudności z zapamiętywaniem i odtwarzaniem wiadomości. Uczniowie przejawiają trudności z umiejętnością powiązania posiadanej wiedzy z tą nowo zdobytą. Uczenie się przebiega w sposób trudniejszy szczególnie jeśli chodzi o przyswajanie pojęć, definicji. Stąd trudności uczniów w szkole dotyczą w szczególności przedmiotów ścisłych m.in. matematyki, chemii, fizyki.
W pracy z uczniami z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim należy zwrócić szczególną uwagę na ich nieharmonijny rozwój.
Szczególną uwagę należy zwrócić na zaspokojenie jego podstawowych potrzeb m.in. potrzeby bezpieczeństwa, akceptacji. Wynikać to może z różnych uwarunkowań społecznych, w których wychowuje się dziecko.
Nauczyciele pracujący z dzieckiem powinni zwrócić szczególną uwagę na ograniczenia funkcjonowania dziecka, ale również na jego potencjał i mocne strony.
Dostosowanie celów edukacyjnych, które są zgodne z możliwościami ucznia gwarantuje osiągnięcie przez niego sukcesu edukacyjnego.
Metody aktywizujące wzmacniają proces uczenia się, natomiast pozytywne wzmacnianie uczniów motywuje ich do nauki. Ocena ucznia, która jest obiektywna, a jednocześnie podkreśla wyłożony wysiłek jego pacy, daje realną szansę na rozwój ucznia z niepełnosprawnością intelektualną.