Rola lidera jest wielokierunkowa.
Z jednej strony lider wytycza kierunek rozwoju, a z drugiej motywuje do podejmowania wysiłku.
Zmiana jest częścią naszego życia, jej akceptacja staje się momentem zwrotnym dla każdej organizacji.
Jakie są zatem główne zadania lidera- przywódcy edukacyjnego we współczesnej szkole?
Tradycyjny sposób zarządzania oparty jest na wyznaczaniu zadań, koordynowaniu prac, nadzorowaniu i rozliczaniu ich przez kierownika. Wyraźnie występuje w tym przypadku relacja przełożony- podwładny, wynikająca z posiadanego stanowiska i posiadania formalnego autorytetu.
Takie zarządzanie powoduje, że można wyegzekwować wykonanie obowiązkowych czynności, natomiast trudne jest wyzwolenie tkwiących w pracownikach możliwości, kreatywności, czy zaangażowania. Jest takie powiedzenie „ rzeczami można zarządzać, ludziom trzeba przewodzić”. Doskonale oddaje ono istotę roli przywódców w organizacji.
Przywództwo nie może być realizowane samodzielnie, członkowie organizacji muszą akceptować przywódcę i chcieć „ być przewodzonymi”. Lider powinien umieć skoordynować i zintegrować wysiłki grupy wokół wspólnych celów.
Poza fachowością i autorytetem formalnym, dobry dyrektor musi być liderem, ponieważ efekty pracy przywódcy są nieporównywalnie większe od tradycyjnego dyrektora. Można zatem powiedzieć, że menager orientuje się na teraźniejszość i strukturę przywódca na przyszłość i na ludzi. Menadżer stabilizuje utrzymuje obecny stan.
Lider zmienia, tworzy nowe reguły gry, przewodzi członkom organizacji. Menager dąży do robienia rzeczy właściwie, a lider do robienia rzeczy właściwych i często ważniejsze jest dla niego, że te właściwe rzeczy nie są robione do końca właściwie.
Zmienność otoczenia powoduje, że czekanie na osiągnięcie idealnego poziomu działań mogłoby odbić się źle na funkcjonowaniu organizacji. Władza menagerów na ogół wynika z władzy formalnej. Przywódca nie zawsze taką posiada, ale za to może utrzymać znakomite relacje z innymi, być ekspertem w jakiejś dziedzinie, mieć prawo do rozdawania kar czy nagród.
Większość szkół jest dobrze zarządzanych w sensie administracyjnym i instrumentalnym, tzn. są uporządkowane pod względem struktur organizacyjnych, opisów kompetencji stanowisk, procedur, posiadają udokumentowane plany, prowadzą wzorową dokumentację.
Zdarza się często, że szkołom jako organizacjom brakuje prawdziwego przywództwa, rozumianego jako wytworzenie emocjonalnej relacji między liderem, a tymi, którymi przewodzi. Dzięki tak pojmowanej roli przywódcy pracownicy mają motywację, aby podejmować wysiłki na rzecz realizacji wspólnego celu.
Przywódcy inspirują pracowników, dostarczając im wizji i motywacji, wyznaczają kierunek rozwoju ludzi i organizacji jako całości.
Przywództwo określa się także jako sposób zachowania jednostki, polegający na tym, że pod wpływem przywódcy, pracownicy zachowują się w sposób pożądany, zgodny z realizowaną strategią i kulturą organizacyjną, realizują zamierzone cele, rozwijając przy tym swoją osobowość i wysokie poczucie własnej wartości.
Tego typu przywództwa brakuje w większości polskich organizacji w tym szkół. Przyczyną takiego stanu rzeczy mogą być:
- Brak nauczania przywództwa w szkołach wyższych. Studenci nabywają wiedz e tylko z zakresu zarządzania. W szkołach brakuje również metod nauczania przywództwa.
- Uczelnie przygotowują ludzi, którzy chcą doradzać przywódcom. Niewielu jest takich, którzy chcieliby i umieli przewodzić.
- Bak jest w Polsce kultury przywództwa. Do tej pory występowało kierowanie rozumiane jako administrowanie ludźmi w celu osiągnięcia celów organizacji.
- Niewielu dyrektorów ma czas i możliwości pełnego zajęcia się przewodzeniem. Muszą oni w zbyt dużym stopniu zajmować się zarządzaniem, traktując przewodzenie jako jedną z codziennych czynności.
Proces zarządzania wymaga od kierownictwa posiadania szeregu zdolności, umiejętności ,wiedzy i doświadczenia. Menager zajmujący się strategią ma do spełnienia wiele ról, tylko jedna z tych ról polega na przywództwie.
W dzisiejszych burzliwych czasach organizacje nie mogą funkcjonować bez liderów, którzy będą w stanie rozwiązać pojawiające się problemy i pomagać elastycznie reagować na zmiany w otoczeniu. Administrowanie jest wystarczające dla szkół realizujących strategię przetrwania.
Dla rozwoju szkół niezbędni są dyrektorzy- przywódcy.
W praktyce dyrektor może być zarówno liderem jak i kierownikiem. Umiejętności typowe dla kierowników i przywódców są cechami niezbędnymi w inicjowaniu zmian. Dyrektorzy, którzy są w większym stopniu liderami niż kierownikami, potrafią tworzyć zespół zarządzający posiadający więcej cech przywódczych niż kierowniczych.
Przywództwo to nie tylko inspirujące zachowania kilku wybrańców stojących na czele organizacji.
Przywództwa należy uczyć menagerów na wszystkich szczeblach organizacji. Współczesne mówi się o rozwijaniu pewnych predyspozycji, które lider musi posiadać.
Można jednak wyróżnić szereg umiejętności niezbędnych przywódcy, które doprowadzą do realizacji wizji. Strategiczne przywództwo polega na jednoczesnym analizowaniu sytuacji i wyborze możliwie najlepszego rozwiązania problemu oraz ponoszeniu odpowiedzialności za podjęte decyzje.
Dlatego mówimy o zewnętrznym i wewnętrznym strategicznym przywództwie. Zewnętrzne przywództwo to umiejętność przeformułowania zewnętrznych potrzeb na wewnętrzną wizję, uwzględniającą przyszłość organizacji.
Wewnętrzne przywództwo to zdolność przełożenia wizji na działania pracowników. Wszystkie wewnętrzne praktyki zarządzania, które doprowadzą do realizacji wizji.
Przywództwo nie jest związane jedynie z określonymi cechami osobowości, ale także cechami sytuacji zadaniowej i sposobem zachowania się, którego można się nauczyć, mając odpowiednią wiedzę na ten temat i określone wzorce. Niemiej jednak nie każdy dyrektor może zostać przywódcą. Osoby posiadające takie cechy jak: inteligencja, odwaga, stanowczość,, elokwencja, kultura osobista są predysponowani do pełnienia roli lidera w organizacji. To w jaki sposób będą zarządzać przywódcy zależy od ich: cech osobowościowych, posiadanego i realizowanego stylu przywództwa, doświadczenia i wiedzy na temat organizacji, zdolności i umiejętności analizowania, diagnozowania, rozwiązywania problemów i podejmowania decyzji, władzy, którą posiadają oraz autorytetu wśród społeczności, wreszcie rozumienia roli jaką spełniają w organizacji i w procesie zarządzania. Wiedząc o tym każdy menager powinien pracować nad swoim stylem kierowania ludźmi i organizacją.
Przywództwo polega na obserwacji reakcji podwładnych, ich opinii, emocji, zachowań, sposobu wywiązania się z określonych obowiązków i sprawiedliwej ocenie ich wysiłków, która stanowi podstawę podejmowanych decyzji.
Ważne są również: entuzjazm, zaangażowanie, wiara w osiągnięcie założonych celów, szybkość podejmowania decyzji, umiejętność brania na siebie odpowiedzialności za decyzje.
Takie postępowanie jest istotne w budowaniu zaufania i nieformalnego autorytetu, które są podstawą przywództwa wewnętrznego i tworzenia relacji międzyludzkich sprzyjających realizowanym celom.
Przywództwo jest potrzebne, aby inspirować ludzi, zwiększyć ich satysfakcję z pracy. Ludzie wnoszą większy wkład pracy, kiedy czują, że mają kontrolę nad swoją praca, wysoki stopień osiągnięć i dobre relacje z kolegami i przełożonymi.
Każdy menager powinien dążyć do tego, aby być najlepszym inicjatorem zmian. Wyniki badań wykazały, że bez stałego, aktywnego zaangażowania dyrektora, realizacja zmian nie może przynieść pozytywnych efektów. Okazało się, że istnieje związek pomiędzy rzeczywistym rezultatem wdrażanych zmian, a stopniem zaangażowania dyrektorów w realizację zmian.
Podsumowując, rolą przywódcy jest po pierwszy dostarczyć psychologicznej nadbudowy dla aspiracji i nadziei pracowników. Po drugie być przykładem godnym naśladowania, którego zachowania, energia, podejmowane działania mogą stać się standardem dla wszystkich.
Poprzez osobiste zaangażowanie i skuteczność przywódcy budują unikalne więzi międzyludzkie sprzyjające realizowaniu założonej strategii rozwoju. Po trzecie optymalnie dzielić odpowiedzialność i zasoby pomiędzy pracowników aby zapewnić jak najwyższą efektywność działań.