Koncepcje stylów kierowania wpisują się integralnie w zagadnienia dotyczące przywództwa, w tym przywództwa sytuacyjnego oraz szeroko rozumianego przywództwa edukacyjnego.
Style kierowania stanowią spójną integralną całość w procesie zarządzania szkołą XXI wieku.
Osoba profesjonalnie przygotowana to pełnienia roli przywódcy edukacyjnego powinna być świadoma własnego stylu kierowania oraz jego konsekwencji dla realizacji celów organizacji.
Badania dotyczące przywództwa rozpatrywać należy na różnych płaszczyznach od teorii mówiących o pewnych wrodzonych cechach decydujących o tym, że ktoś jest urodzonym liderem, aż po współczesne teorie, które sięgają do zachowań przywódczych, których głównym założeniem jest przekonanie, że bycia liderem można się nauczyć.
Efektywne przywództwo to połączenie tych dwóch odmiennych ścieżek rozumowania uwieńczone głębokim przekonanie o nieustającej pracy nad byciem efektywnym liderem, a tym samym nad własnym stylem kierowania.
Poszukując odpowiedzi na pytanie, od czego zależy efektywność przywódcy, wielu naukowców zwróciło uwagę na cechy charakteru takie jak: np. charyzmą, doświadczeniem i osobowością oaz umiejętnością przewidywania.
Oprócz indywidualnych predyspozycji, wyznawanych wartości należy jeszcze przywołać pojęcie stylu kierowania.
Wyróżnia się wiele stylów przywództwa. Skuteczność oddziaływania dobrego lidera zależy od dużej liczby zmiennych takich jak: kultura organizacji, złożoność zadań, wartości kierownika i posiadanych umiejętności. [1]
[2]Problem dotyczący stylów kierowania pojawia się w literaturze przedmiotu już w latach 60. I 70. XX wieku. Mówi się tam o stylu kierowania, który jest zależny nie tylko od osobistych przekonań przełożonego, ale również od rzeczywistych uwarunkowań sytuacyjnych w organizacji (Hersey, Blanchard 1988).
Styl kierowania zdefiniować można jako właściwy dla danej osoby zarządzającej zespół zachowań w danej sytuacji, których głównym celem jest wywieranie wpływu na podwładnych. Osobiste oddziaływania kierownika na pracowników przebiegają zawsze w atmosferze komunikacji, której cechy charakterystyczne wpływają na stosowanie przez przełożonego odpowiedniego stylu zarządzania.
Pojęcie stylu kierowania zawiera w sobie takie elementy jak: metody i techniki oddziaływania na podwładnych, zmierzające do realizacji postawionych przed nimi zadań. Inne ważne elementy składowe pojęcia „styl kierowania” to: sposób podejmowania decyzji przez przełożonego oraz jego gotowość do włączania pracowników w sprawy decyzyjne organizacji.
W literaturze przedmiotu odnaleźć można następujące definicje:
Styl kierowania to „względnie trwały i powtarzalny sposób oddziaływania przełożonego na podwładnych dla pobudzenia i koordynacji ich działalności zespołowej zmierzającej do realizacji celów stojących przed organizacją”.[3]
„(…)stosowany styl kierowania uzależniony jest, nie tylko od systemu osobistych przekonań przełożonego o najskuteczniejszych formach oddziaływania na podwładnych. Jest on bowiem mniej lub bardziej uświadomionym kompromisem między tymi przekonaniami a rzeczywistymi uwarunkowaniami pełnienia roli kierowniczej”.[4]
„Styl kierowania można zdefiniować jako względnie trwały i powtarzalny sposób, w jaki przełożony oddziałuje na podwładnych w celu pobudzenia i koordynacji ich działania w zespole, a przez to – osiągania celów stojących przed organizacją. Potencjalny styl kierowania jest to indywidualny pogląd kierującego dotyczący tego, jakimi metodami powinien on oddziaływać na podwładnych. Rzeczywisty styl kierowania jest to styl potencjalny, który został skorygowany pod wpływem aktualnych celów postawionych przed kierownikiem oraz warunków, w których trzeba je będzie realizować.”[5]
Według Z. Ratajczak styl kierowania „stanowi bardzo złożony kompleks relacji między zachowaniami kierownika, cechami jego osobowości (atrybutami), charakterystyk kierowanego zespołu a kontekstem, w którym działa kierownik i zespół (…) Styl kierowania jest powielany z góry do dołu w ramach hierarchii służbowej”.[6]
Powyższe definicje dają odpowiedź na pytanie dotyczące istoty stylu kierowania, która polega na oddziaływaniu przełożonego na podwładnych, w sposób o którym decydują cechy osobowości oraz kompetencja osoby sprawującej funkcję zarządczą. Wybór stylu kierowania jest wypadkową wielu zmiennych. Zależy on przede wszystkim od kierownika, od pracowników, czy też od różnych czynników sytuacyjnych.
Do podstawowych elementów stylu kierowania należy zaliczyć:
- Poziom udziału pracowników w procesie decyzyjnym w firmie
- Stopień nastawienia kierownika na osiąganie wyznaczonych celów lub na pracowników
- Rodzaj sprawowanej kontroli
- Kontakt emocjonalny z pracownikami
POJĘCIE STYLU KIEROWANIA[7]
- W teorii organizacji i zarządzania odnosi się to pojęcie do filozofii zarządzania: „Ogólny czasowo-przestrzennie specyficzny sposób wykonywania funkcji kierowniczych”
- W praktyce funkcjonowania organizacji to ogólne sformułowanie zostanie dodatkowo wzbogacone o wewnętrzne (zadania) i zewnętrzne (sytuacja) czynniki organizacyjne, tworząc tym samym własne charakterystyczne sposoby działania – tj. formę zarządzania. Najistotniejszą funkcją kierownika w organizacji jest wywieranie wpływu na zachowania podwładnych, przy czym funkcję tę można spełniać w różny sposób czyli stosując różne style kierowania.
- Kształt procesu zarządzania i jego efektywność zależą od cech zarządzającego i od nastawienia psychicznego podwładnych. Cechy zarządzającego, jego charakter, kwalifikacje i umiejętności kierownicze decydują o doborze stylu kierowania, który jest sposobem, w jaki zarządzający wywołuje działanie podwładnych. W celu wywołania tego działania zarządzający stosuje określone środki i one właśnie wskazują jaki styl kierowania został przyjęty.
- Styl kierowania rozumieć będziemy jako utrwalony sposób oddziaływania na podwładnych, tak aby zachowali się oni zgodnie z jego wolą.
Najogólniej można mówić o stylach kierowania potencjalnym i rzeczywistym.
Potencjalny styl kierowania kształtowany jest przez zespół poglądów i przekonań kierownika na temat mechanizmów zachowań podwładnych oraz sposobów skutecznego wypełniania własnej woli kierowniczej akceptowanej przez zwierzchników. Jest to więc tzw. „filozofia kierowana” przejawiająca się w odpowiednim organizacyjnym zachowaniu kierownika wobec podwładnych, w jego stosunku do zakresu ich samodzielności i odpowiedzialności, do ich pracy i jej wyników.
Potencjalny styl kierowania zatem jest to racjonalnie pomyślany model (wzorzec) zachowania organizacyjnego kierownika wobec podwładnych, by optymalnie (najkorzystniej) spełniał role kierownicze (osiągał założone cele).
Rzeczywisty styl kierowania natomiast to praktycznie ukształtowany i faktycznie stosowany zintegrowany system metod, technik i innych narzędzi oddziaływania na podwładnych, dostosowany do założonych celów, realizowanych zadań i konkretnych warunków działania.
Transformacja potencjalnego stylu kierowania w styl kierowania jest funkcją wielu zmiennych – stopnia zaistniałych zmian w konkretyzacji celu i faktycznych warunków działania, poziomu wrażliwości i reagowania na zmiany, umiejętności syntetycznego ich analizowania, stopnia konserwatyzmu kierownika oraz skuteczności środków motywacyjnych, modyfikujących ten konserwatyzm.
W praktyce jednak transformację potencjalnego stylu kierowania w styl rzeczywisty determinują:
- czynniki zewnętrzne,
- czynniki personalne,
- czynniki techniczne i ergonomiczno-organizacyjne.
Do zasadniczych elementów stylu kierowania można zaliczyć:
- poziom udziału podwładnych w procesie decyzyjnym
- stopień zorientowania (nastawienia) kierownika
– na osiągnięcie celu
– na ludzi – na podwładnych (tworzenie dobrego klimatu w pracy, przyjaznej i życzliwej atmosfery, kształtowanie właściwych stosunków międzyludzkich);
- rodzaj sprawowanej kontroli kierowniczej
– stawianie zadań, określenie szczegółowych sposobów wykonywania, bieżąca, dokładna kontrola podwładnego,
– kontrola ogólna – mniej integracji w prace podwładnych, wybór metod i sposobów pracy zależy od podwładnego
- kontakt emocjonalny z podwładnym
– kontakt ciągły, ale psychicznie płytki
– kontakt incydentalny, ale emocjonalnie głęboki
Style kierowania, preferowane przez osoby zarządzające mają niewątpliwie decydujący wpływ na efektywną realizację celów organizacji.
Preferowanie przez kadrę kierowniczą określonego stylu zarządzania wpływa na funkcjonowanie całej organizacji oraz warunkuje wybór metod zarządzania np. zarządzania przez cele (ZPC), zarządzanie przez partycypację, zarządzania przez efekty.
Style kierowania warunkują również dobierane w związku z tym techniki: benchmarking,
[1] Aleksandra Ścibisz, Joanna Ścibisz, studenci, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Studenckie Koło Naukowe KONCEPT, str. 393
[2] Red Stabryła Adam, Wawak Sławomir: Problemy zarządzania organizacjami w społeczeństwie informacyjnym, Mfiles.pl, Kraków 2014, s. 16
[3] Seria: Administracja i Zarz dzanie (10)2009
[4] Red. Stabryła Adam, Wawaka Sławomi „Problemy zarządzania organizacjami w społeczeństwie informacyjnym.” Str. 16. Wydawnictwo Mifiles.pl
[5] Encyklopedia zarządzania: https://mfiles.pl/pl/index.php/Styl_kierowania
[6] Cyt. za J. Penc, Kreatywne kierowanie, Agencja Wydawnicza Placet, Warszawa 2000, s. 148.
[7] Bielski M., Podstawy teorii organizacji i zarządzania, C.H.Beck, Warszawa 2002, s. 208