Środowisko wychowawcze to szeroka, trudna wyboista przestrzeń do poruszania się zarówno dla ucznia, rodzica, jak również nauczyciela.
W przestrzeni tej według koncepcji „pięciu umysłów” Hawarda Gardnera kształtować powinniśmy nie tylko umysł dyscyplinarny i syntetyzujący, ale również umysł kreatywny, respektujący i etyczny uczniów.
Uczenie się jest właściwe człowiekowi i jemu przypisane.
Mózg ludzki jest plastyczny i w tej kreatywnej sile tkwi potencjał każdego dziecka.
Bardzo ważna jest wiedza neurologiczna, na temat tego, jak uczy się mózg, aby można było w efektywny sposób kształtować proces edukacyjny.
Jak funkcjonują poszczególne obszary mózgu? W jaki sposób dziecko przyswaja informacje? Jak przebiegają procesy poznawcze w jego umyśle?
„Ludzki mózg jest cudownym tajemniczym i silnym organem ciała.”
W przestrzeni wychowawczej domu i szkoły rozwijamy według H. Gardnera pięć umysłów:
- Umysł dyscyplinarny
- Umysł syntetyzujący
- Umysł kreatywny
- Umysł respektujący
- Umysł etyczny
Skuteczny proces edukacji zależny właśnie od równomiernego kształtowania tych umysłów. Stymulacja mózgu od najmłodszych lat oparta na znajomości procesów neuronalnych jest podstawą sukcesu edukacyjnego ucznia.
Współczesna pedagogika koncentruje się w szczególności na powiązaniu najnowszych odkryć z dziedziny neurobiologii z edukacją. Stworzono nową dziedzinę wiedzy neuropedagogikę.
K. Wojewodzic mówi o cudownych splotach wychowania i edukacji człowieka z indywidualnymi możliwościami jego umysłu oraz wyższych funkcji psychicznych.
Uczniowie lewopółkulowi przewyższają umiejętnościami logicznego myślenia, myślenia matematycznego tych prawopółkulowych. Ci drudzy są bardziej kreatywni oraz inteligentni emocjonalnie.
Żylińska w swojej książce „Neurodydaktyka. Nauczanie i uczenie się przyjazne mózgowi” pisze „Bez szacunku dla autonomii uczniowskich mózgów nie można stworzyć dobrego systemu edukacyjnego”.
Syndromem współczesności jest brak kreatywności oraz umiejętności kreowania pomysłów. Zbyt dużo jest wiedzy w Internecie, którą mózg nie jest w stanie przetworzyć. Cierpimy z powodu nadmiaru informacji.
Ważne są pierwsze minuty lekcji. Czy nauczyciel będzie w stanie otworzyć układ limbiczny, odpowiedzialny za emocje, zapamiętywanie, czy skutecznie zamknie go, stawiając wysoki mur w skutecznym komunikowaniu się.
Każda informacja, która dociera do ośrodkowego układu nerwowego oceniana jest, analizowana poprzez pryzmat własnego systemu wartości, doświadczenia. Struktury neuronalne uzależnione są od jakości oraz ilości doświadczeń człowieka.
Nauczaj z perspektywy ucznia. Wzbudzaj ciekawość poznawczą, oceniaj pod kątem przydatności wiedzy dla ucznia. Budzisz w ten sposób motywację oraz przyczyniasz się do budowania potencjału rozwojowego młodego człowieka.
M Spizer napisał „Uczenie się zachodzi w głowie. Tym czym żołądek w procesie trawienia, nogi w poruszaniu się, czy oczy w widzeniu, tym jest mózg w uczeniu się.”
Haward Gardner twierdzi, że wychowanie człowieka powinno zmierzać w kierunku polepszania jego mózgu. Rozwój mózgu jest dynamiczny. Plastyczność mózgu decyduje o jego nieposkromionych możliwościach przystosowania się do zmieniających się warunków otaczającego świata.
Wiek szkolny okazuje najbardziej podatnym okresem życia, aby efektywnie pracować nad plastycznością mózgu i poszerzania jego możliwości.
Mózg jest narzędziem kreatywnego myślenia człowieka. W każdej dziedzinie życia człowiek musi przejawiać kreatywne, elastyczne myślenie. Równoległe rozwijanie inteligencji emocjonalnej, jak również umiejętności społecznych, stwarza optymalne szanse na pełen rozkwit osobowości dziecka.
Uczymy się przez całe życie. Proces uczenia się jest naturalną aktywnością każdego człowieka. Poprzez doświadczenia nieustannie pobudzane płaty czołowe oraz hipokampa.
Blackemore w swojej fantastycznej książce „Jak uczy się mózg?” pisze:
„Uczenie się otwarcie i utrwalenie połączeń nerwowych dla ważnych zdarzeń i zamknięcie innych, które nie będą już istotne i jedynie odwracałyby naszą uwagę i wywoływały zamieszanie. Ten niewidoczny proces jest podstawą zatrzymywania nowych informacji i sortowania ich, tak aby można je było później w razie potrzeby wydobyć”
Człowiek to nieustający rozwój, stawanie się potencjał i możliwości.
Rola układu limbicznego w twórczym myśleniu dziecka jest niezastąpiona.
Dzięki niemu zapamiętujemy informacje, odczuwamy, jesteśmy odważni i zmotywowani do uczenia się. Odpowiedni poziom neurotransmiterów, w tym hormonu stresu kortyzolu, wpływać może mobilizująco na uczenie się, w nadmiarze może jednak zaszkodzić.
Zadaniem ciała migdałowatego jest informowanie człowieka o niebezpieczeństwie, istniejącym zagrożeniu. U ucznia zestresowanego nie ma mowy o efektywnym uczeniu się. Podwyższony poziom kortyzolu negatywnie wpływa na uczenie się i zapamiętywanie informacji.
Uczymy się.
To oznacza nie tylko zdobywanie informacji oraz ich syntetyzowanie, ale również budowanie umiejętności oparte na utrwalaniu, powtarzaniu doskonaleniu.
Umysł kreatywny człowieka jest bardzo ważny. To dzięki niemu powstają wizje, pomysły, naukowe teorie, czy wynalazki. Możliwa jest innowacja i postęp.
Niech uczniowie sami wyszukują informacje, syntetyzują je przetwarzają. Żylińska pisze o innowacyjności i kreatywności, jako najbardziej pożądanych kompetencjach współczesnego człowieka. Szkoła jest im niestety niechętna.
„To od rodziców, nauczycieli i wychowawców zależny, czy wychowamy nasze dzieci na kreatywnych i myślących innowacyjnie twórców, czy na biernych odtwórców trzymających się podanych schematów.”
Kreatywność, twórczość i rozwój są podstawowymi przymiotami każdego człowieka.
Aby przetrwać na ziemi, uczenie się człowieka z założenia musi być innowacyjne.
Liczy się podejście nauczyciela, emocje przeżywane przez uczniów, motywacja, twórcze wykorzystanie dostępnych środków dydaktycznych, ćwiczenia pamięciowe, praca w grupie praca indywidualna ucznia. To wieloaspektowe pola kreatywnego wykorzystania mózgu podczas edukacji dziecka.
Aktywne uczenie się uczniów jest podstawą innowacyjnej szkoły. Wychowujemy i edukujemy dzieci dla przyszłości, aby mogły sprawnie poradzić sobie w zmieniających się warunkach środowiska, aby wykorzystywały wyobraźnię i twórcze myślenie do radzenia sobie z nowymi zadaniami.
Ćwiczmy pamięć.
Ćwiczenia na koncentrację pobudzają komórki mózgu do pracy. Pokazujmy uczniom różne źródła informacji. Wdrażajmy do samodzielnego konstruowania notatek.
Kształcimy w ten sposób umysły dyscyplinarny i syntetyzowania.
Dyskusja, zadawanie pytań i wyciąganie wniosków uczą logicznego myślenia.
Twórcza szkoła skupia się na relacji rodziców, uczniów, nauczycieli, bazując na twórczej dyskusji i zadawaniu otwartych pytań, prowokując do dyskusji.
Jak zatem rozwijać umysł respektujący?
Poprzez postawę szacunku w środowisku lokalnym. Ważniejsza od osobistego sukcesu jest kooperacja umiejętność konstruktywnego dialogu i współpracy w grupie. Szacunek dla drugiej osoby jest najważniejszą wartością w życiu każdego człowieka.
Odpowiednia atmosfera w klasie, relacja między uczniami jest czynnikiem decydującym o uczeniu się.
Przekłada się ona na wyniki w nauce.
Akceptacja to jedna z elementarnych potrzeb każdego człowieka.
Zajęcia pozalekcyjne łączyć powinny osoby o podobnych zainteresowaniach, lubiące się nawzajem . Zajęcia takie organizujmy bez różnic wiekowych. Budujmy pozytywne relacje. Neurony lustrzane sprawiają, że za ich przyczyną dziecko naśladuje zachowania, które obserwuje w środowisku.
Aktywność dorosłych to wzorzec do naśladowania przez dzieci. Postawa rodzicielska i nauczycielska ma zatem ogromne znaczenie. Bezpieczny klimat w klasie przekłada się na wysokie efekty nauczania.
Buduj atmosferę przyjaźni, akceptacji, szacunku. Tłumacz swojemu dziecku różnice między ludźmi. Zachowania niepożądane od razu wyjaśniaj, komentuj, edukuj swoje dziecko.
Kłótnia w klasie może być doskonałym momentem dla rozwijania umysłu etycznego uczniów.
Tolerancja jest ważna, ponieważ dążenie do realizacji wspólnych celów jest wyzwaniem przyszłości.
Umysł etyczny to uniwersalne wartości. Etyka to szacunek dla drugiego człowieka. Prawa i obowiązki ucznia sprawiedliwość w klasie, szkole, w rodzinie.
Rozwój moralny człowieka ściśle powiązany jest z doświadczeniem życiowym.
Dobre wychowanie skutkuje w przyszłości poprawnym interpretowaniem moralnym świata. Wyciąganie konsekwencji z nieetycznego zachowania, rozmowa na temat zdarzenia. Współpraca w grupie wyrabia altruizm i chęć pomocy drugiemu człowiekowi. Równie ważne jest dbanie o wspólne dobro. Więzi między ludźmi oparte są na systemie moralnym.
Efektywny proces edukacyjny :
- Odpowiednio dobrane metody pracy dydaktyczno- wychowawczej,
- Atmosfera współpracy w klasie,
- Program dostosowany do indywidualnych możliwości każdego dziecka,
- Motywacja.
Kreatywne myślenie jest wartościowe. Wymaga ono powiązania wiedzy z wielu dyscyplin, wyciągania wniosków. To co uczymy w szkole, decyduje o przyszłości dziecka.
Pięć umysłów człowieka potrzebne jest mu na różnych etapach rozwoju. Im szybciej efektywniej dziecko przyswoi wiedzę z danej dziedziny tym później plastyczniej ją wykorzysta.
Literatura:
A. Petlak, J. Zajacowa „ Rola mózgu w uczeniu się”.
Żylinska „ Naurodydaktyka. Nauczanie i uczenie przyjazne mózgowi”.
Redakcja: Mirosław Kowalski, Irena Koszyk, Sławomir Śliwa: Edukacja i/a mózg, mózg a/i edukacja