
Trudności w czytaniu i pisaniu oznaczają zaburzenia w komunikacji językowej.
Są one przejawem problemów dziecka w porozumiewaniu się za pomocą języka etnicznego w jego wersji podstawowej oraz wtórnej.
Trudności te dotyczą z jednej strony zaburzeń w komunikacji ustnej, z drugiej zaś strony komunikacji pisemnej.
Stąd wynika paląca potrzeba pracy korekcyjnej z dziećmi przejawiającymi takie trudności.
Ze względu na niski poziom czytelnictwa śród dzieci i młodzieży oraz wszechobecną nowoczesną technologię nieustannie wzrasta procent dzieci z tego typu problemami. Szacuje się, że w szkołach masowych jest około 30% dzieci potrzebujących wsparcia w tym zakresie.
Czytanie i pisanie to wyższe czynności psychiczne charakterystyczne tylko i wyłącznie dla człowieka.
Mają one charakter układowy. Można z nich wyodrębnić prostsze czynności realizowane przez współpracujące ze sobą odpowiedzialne okolice mózgowe.
Czynności te mają również dynamiczną i zmienną lokalizację, wielopiętrowy układ strukturalno- funkcjonalny.
Czynności pisania i czytania angażują funkcjonalne systemy mózgowe:
- percepcja wzrokowa, słuchowa, somestetyczna,
- systemy przetwarzania informacji językowej,
- systemy regulujące myślenie, np. przewidywanie, abstrahowanie,
- systemy regulacji ruchowej,
- system motywacyjny,
Lokalizacja mózgowa czynności pisania i czytania zależna jest od zaangażowania systemów tych czynności, inna będzie w przypadku pisania pod dyktando, inna podczas przepisywania, a jeszcze inna podczas pracy nad tekstem własnym.
Pisanie i czytanie angażują więc funkcje wzrokowe, słuchowe, myślenie w zależności od tworzonego tekstu.
Funkcje uczestniczące w procesie pisania:
-
poznawcza, wzrokowa, słuchowa, dotykowa, kinestetyczna, percepcja, pamięć, myślenie, język, uwaga,
-
ruchowe, motoryka narządów mowy,ręki, oka.
W przypadku trudności w czytaniu i pisaniu należy szukać przyczyn takiego stanu rzeczy w zaburzeniach wyżej sklasyfikowanych funkcji.
PRZYCZYNY TRUDNOŚCI W PISANIU I CZYTANIU:
- Globalne zaburzenia rozwoju psychoruchowego, inteligencja niższa niż przeciętna ok. 13% populacji, niepełnosprawność intelektualna ok. 3% populacji.
- Zaburzenia mowy, niski poziom opanowania języka.
- Zaburzenia funkcji percepcyjno- motorycznych i ich integracji.
- Zaburzenia procesu lateralizacji.
- Uszkodzenia narządów zmysłu i ruchu, schorzenia neurologiczne, porażenie mózgowe.
- Zaburzenia sfery emocjonalno- społecznej, nerwice mowy, fobie, mutyzm, ADHD, gdzie mamy przewagę procesów pobudzania nad hamowaniem, w wyniku czego zaburzona jest koncentracja uwagi.
- Zaniedbania środowiskowe.
- Błędy dydaktyczne, programy nauczania.
Zaburzone funkcje objawiają się w postaci dysharmonii procesów percepcyjno- motorycznych.
Korowa część analizatorów, a więc pola III rzędowe, działają w sposób wielomodalny, koordynują wzrok, słuch, ruch.
Za odbiór wrażeń wzrokowych, słuchowych odpowiedzialne są pola I rzędowe, które odbierają bodźce za pomocą nerwów po których płyną impulsy z komórek receptorycznych znajdujących się w narządach zmysłów, np. preciki w siatkówce oka, komórki rzęskowe w narządzie Cortiego.
Nieprawidłowości w analizatorach wzrokowym i słuchowym mogą powstawać na rożnych poziomach organizacji mózgowej danej funkcji.
Wynikają one m.in. z nieprawidłowej budowy oka, uszkodzenia siatkówki. Uszkodzone mogą być również nerwy.
W wyniku dysfunkcji narządu wzroku nieprawidłowo tworzą się spostrzeżenia. Mówimy wówczas, że dziecko widzi, ale nie spostrzega, np. nie widzi różnic między A- H. Fizycznie wszystko jest w porządku, problem leży po stronie tworzenia spostrzeżeń wzrokowych.
Uszkodzeniu ulegają pola II i III rzędowe. Objawiać się to może wielorako, m.in.:
- wyodrębnianiu części w złożonej całości oraz scalaniu poszczególnych części w całość, ASW- Analiza i synteza wzrokowa,
- trudnościami w dostrzeganiu różnic oraz podobieństw między przedmiotami, obrazkami, układami przestrzennymi,
- trudnościami w odwzorowywaniu graficznym i przestrzennym złożonych struktur, głównie o charakterze abstrakcyjnym, szlaczki, kreska pozioma, pionowa, odtwarzanie elementów składowych wzoru.
Zaburzenia percepcji wzrokowej dotyczyć mogą bezpośrednio czynności pisania i czytania:
- mylenie liter podobnych, L-Ł, G-C, M-N,
- pomijanie lub myleni drobnych elementów graficznych, znaki interpunkcyjne lub diakrytyczne,
- trudności w zapamiętaniu obrazu graficznego liter, rzadziej występujące w tekstach,
- inwersja statyczna w obrębie b-d, p-g, d-g, u-n,
- inwersja dynamiczna w obrębie od-do, skok- kos,
- nieprawidłowy zapis znaków asymetrycznych, K, B,
- błędy w pisaniu wyrazów o dużej frekwencji,
- opuszczanie, powtarzanie liter, wyrazów,
- gubienie się w pisanym lub czytanym tekście,
- długo utrzymująca się technika literowania i sylabizowania w czytaniu, wolne tempo czytania.
OBJAWY ZABURZEŃ PERCEPCJI SŁUCHOWEJ
- Problemy w identyfikowaniu i różnicowaniu fonemów, sylab, wyrazów,
- trudności w odbiorze zjawisk prozodycznych,
- Trudności w analizie i syntezie głoskowej oraz sylabowej wyrazów,
- Trudności w koncertowaniu uwagi na bodźcach słuchowych,
- Trudności w zapamiętywaniu słów, form językowych, tekstów,
- Wadliwa wymowa, zaburzenia o charakterze syntagmatycznym i parasyntagmatycznym,
- ubogie słownictwo.
OBJAWY ZABURZEŃ PERCEPCJI SŁUCHOWEJ W CZYTANIU I PISANIU
- ZASTĘPOWANIE LITER ODPOWIADAJĄCYM FONEMOM PODOBNIE BRZMIĄCYM,
- OPUSZCZANIE, DODAWANIE LITER, ZAMIANA ICH KOLEJNOŚCI,
- OPUSZCZANIE, ZASTĘPOWANIE, ZMIANA KOLEJNOŚCI WYRAZÓW,
- BŁĘDY W SYNTEZIE GŁOSKOWEJ/ SYLABOWEJ, PRZY TECHNICE LITEROWANIA/ SYLABIZOWANIA
- NIEPRAWIDŁOWA PROZODIA CZYTANEGO TEKSTU.