Mózg to nasz wewnętrzny wszechświat, dzięki jego neuroplastyczności możliwa jest rehabilitacja i powrót do zdrowia osób dotkniętych uszkodzeniami tego najważniejszego organu.
Mózg pracuje jako system, inne podsystemy będą ze sobą współdziałać na zasadzie współpracy różnych struktur.
Współdziałanie poszczególnych układów zapewnia prawidłowy przebieg bardzo złożonych zachowań.
Aleksander Łurija stworzył koncepcję dynamicznych układów funkcjonalnych.
Jednym z głównych założeń stworzonej przez niego koncepcji było stwierdzenie, że funkcje psychiczne są dynamiczne i kształtują się w przebiegu rozwoju organizmu, tak zwanej ontogenezie.
Jak to się dzieje, że człowiek mówi?
Mowa przecież to skomplikowana struktura, która niewątpliwie posiada organizację psychologiczną i mózgową.
Złożone czynności psychiczne nie są zlokalizowane w jednym miejscu.
Które zatem struktury umysłu ludzkiego i na którym etapie uczestniczą w danej czynności, na przykład w mówieniu?
Liczy się również kontekst społeczny. Jest on dynamiczny. Organizm ludzki ulega licznym przeobrażeniom w procesie rozwoju. Zmienność dotyczy różnych etapów nabywania funkcji, umiejętności lub nawyków.
Zmienność dotyczy również poziomów wykonywania tej samej czynności, jak również może być interpretowana w kategoriach przebudowy funkcji.
Sposób organizowana danej czynności zależy od wykorzystania posiadanych zasobów wiedzy i doświadczenia.
Podczas gdy uszkodzeniu ulegają struktury regulujące dany etap funkcji, mózg ze względu na swoją plastyczność wytworzy inne połączenie, po to, aby zrealizować cel.
Łurija opisał trzy bloki funkcjonalne od podstawowych poprzez coraz bardziej złożone, specyficzne, subtelne.
BLOKI FUNKCJONALNE W UMYSLE CZŁOWIEKA
- BLOK ENERGETYCZNY, podstawowy, tonus kory, jest odpowiedzialny za stan czuwania.
- BLOK PRZYJMUJĄCY, przetwarzający, odpowiedzialny jest za przyjmowanie i magazynowanie docierających informacji.
- BLOK PROGRAMUJĄCY I KONTROLUJĄCY
Blok energetyczny obejmuje pień mózgu, rdzeń przedłużony i most. Odpowiedzialny jest za podtrzymywanie optymalnego tonusu kory mózgowej. Umożliwia tym samym funkcjonowanie organizmu.
Jeśli dojdzie do uszkodzenia tej części mózgu lub bodźcowanie z zewnątrz jest za małe możemy odczuwać zmęczenie, popaść w stan śpiączki. To cześć mózgu odpowiedzialna m.in. za stan snu, zmęczenie.
Wstępujący układ siatkowaty i włókna neuronów kończą się głęboko w mózgu mają swoją podstawę właśnie w pierwszym bloku energetycznym.
Układ siatkowaty bodźcuje najważniejsze struktury w mózgu.
Do najważniejszych źródeł aktywacji należą:
- procesy fizjologiczne
- procesy homeostazy, m.in. trawienie, oddychanie, wydzielanie wewnątrzkomórkowe
- potrzeba informacji, m.in. odruch orientacyjny, pomimo zmęczenia trzaśnięcie drzwiami mobilizuje
- zewnętrzne pobudzenie, m.in. kawa, zimny prysznic
- motywacja pobudzana przez adrenalinę
- zamierzenia, plany, świadome cele
Co dzieje się jeśli struktury w pierwszym bloku funkcjonalnym ulegają uszkodzeniu?
Jeśli uszkodzone są najniższe poziomy bloku pierwszego to dojdzie do śpiączki, a najgorszym przypadku do zgonu.
Wyższe struktury tego bloku na skutek uszkodzenia mogą powodować zaburzenia procesów uwagi, pamięci, czy reakcji na bodźce.
Blok przyjmujący, a więc drugi blok funkcjonalny to struktury korowe, chodzi o wypukłe części kory mózgowej, m.in. tylne obszary kory, płat ciemieniowy, potyliczny, skroniowy, bruzdę Ronalda.
KORA NOWA to najmłodsza ewolucyjnie, sześciowarstwowa część komórek, w której rózne obszary pełnią zróżnicowane funkcje.
WARSTWA DROBINOWA
WARSTWA ZIARNISTA ZEWNĘTRZNA
WARSTWA PIRAMIDOWA ZEWNĘTRZNA
WARSTWA ZIARNISTA WEWNĘTRZNA
WARSTWA PIRAMIDOWA WEWNĘTRZNA
WARSTWA KOMÓREK RÓŻNOKSZTAŁTNYCH
Płat ciemieniowy tworzony przez warstwę komórek ziarnistą wewnętrzną odbopiedzialny jest za dotyk, czucie.
Wzrok to płat potyliczny, podczas gdy słuch to płat skroniowy. Są to najbardziej rozwinięte warstwy kory nowej.
Bardzo ciekawe obrazowanie mózgu przedstawia mapa cytoarchitektoniczna mózgu, określana jako mapa Brodmana. Wyróżniono w niej obszary, które scalają informacje o określonej modalności, obszary nakładania się na siebie informacji.
Obszary pierwszorzędowe, związane z czynnościami ruchowymi, czuciowymi, wyodrębnione zostały w tak zwanej korze pierwszorzędowej. Integrują one procesy.
Kora drugorzędowa to inne obszary mózgu, odpowiedzialne m.in. za rozumienie relacji między obiektami.
Wyróżniamy również korę trzeciorzędową, której uszkodzenie powoduje m.in. afazję. Obszary asocjacyjne, część przedczołowa i tylna ciemieniowa oraz kora przedczołowa, tworzą struktury drugiego bloku funkcjonalnego.
Organizują one sygnały docierające ze środowiska. Umożliwiają w sposób równoczesny widzenie, słyszenie, spostrzeganie oraz integrację tych procesów.
ZASADY FUNKCJONOWANIA DRUGIEGO BLOKU
- Hierarchiczność organizacji okolic korowych, pola I, II, III- rzędowe realizują coraz bardziej złożone funkcje
- Ustępująca specyficzność modalna hierarchicznie zbudowanych okolic kory.
- Progresywna lateralizacja funkcji w okolicach pierwotnych. Nie ma żadnej dominacji półkulowej. W przypadku okolic pierwotnych lateralizacji nie ma.
Za lateralizację odpowiadają struktury drugiego bloku funkcjonalnego. Weźmy na przykład pod uwagę funkcjonalną dominację oka. Nasze pole widzenia ma część prawą i lewą. Każde oko widzi trochę prawej trochę lewej strony pola widzenia. Informacje te trafiają do obu półkul mózgowych. Informacja z jednego oka dociera do prawej i do lewej półkuli mózgu.
Blok programujący i kontrolujący, a więc trzeci blok funkcjonalny, to czynności ruchowe, motoryczne. Obejmuje on według położenia obszar od przodu bruzdy środkowej. To neurony piątej warstwy piramidowej odpowiedzialne są za ruchową reprezentację naszego ciała.
Często zaburzenia tej części prowadzą do apraksji, a więc braku możliwości wykonywania złożonego ruchu. Rozpada się schemat wykonania czynności.
Kora przedczołowa, kora ziarnista pełni funkcje nadzorcze. Monitoruje i planuje jednocześnie, na przykład, co będziemy robić jutro?
Dojrzewa ona najpóźniej, dlatego dzieci nie przewidują konsekwencji swoich działań.
Odpowiedzialna ona również jest za pamięć operacyjną, na przykład zapamiętywanie numerów telefonów.
Kora przedczołowa to też pamięć prospektyczna, potrzebna do tego, aby zaplanować, co ma się zrobić w przyszłości?
Funkcje umysłowe są słodzone w swej naturze, ze względu na złożoność układu struktur, które nimi zawiadują. Ruch, percepcja i każda inna czynność jest czynnością celową.
Każda czynność organizuje struktury trzech bloków funkcjonalnych. Kora musi współpracować ze wszystkimi strukturami.
Uszkodzenie określonej okolicy mózgu nigdy nie wywołuje izolowanego deficytu, którejkolwiek złożonej czynności psychicznej, lecz prowadzi do powstania całego zespołu zaburzeń.