Słuch jest podstawową drogą dzięki której nabywamy język.
Mowa rozwija się dzięki percepcji słuchowej człowieka.
Do różnicowania dźwięków mowy służy tak zwany słuch fonematyczny.
Przeanalizujmy zatem procesy związane z odbiorem wrażeń słuchowych przez dziecko.
Funkcja lokalizacji źródła dźwięku kształtuje się ok 6 miesiąca życia.
Odruch lokalizacyjny, który polega na tym, że dziecko odwraca głowę w kierunku źródła dźwięku. Funkcja ta wykształciła się jako mechanizm obronny i pozwala człowiekowi w miarę szybko zareagować.
Lokalizując osobę mówiącą, ustawiamy się symetrycznie do źródła dźwięku.
Jednostronne uszkodzenie narządu słuchu utrudnia lokalizację dźwięków mowy. Uszkodzenia prawouszne są bardziej szkodliwe dla odbioru mowy, gdyż szybsza jest droga percepcji mowy w lewej półkuli- szlak będzie krótszy i szybszy. Lewouszne uszkodzenia słuchu powodują problemy percepcji emocjonalnej.
Uszkodzenia w okresie przedjęzykowym przedlingwalnym.
Lateralizacja prawouszna zaczyna się rozwijać a potem zostaje wyłączona np. na skutek zapalenia przyusznego, świnki.
Zdolność rozróżniania i przypisywania znaczeń.
Funkcje te kształtują się jednocześnie. Funkcja semantyczna jest najważniejsza. Badamy te funkcje łącznie, bo się razem kształtują.
- Rozróżnianie dźwięków, kiedy mogę stwierdzić, że te dźwięki się różnią.
- Różnicowanie dźwięków psa i kota, między sobą takie same czy różne.
Techniki badania percepcji słuchowej są inne dla rozróżniania dźwięków i dla różnicowania dźwięków mowy.
Słuch fonematyczny: pojęcie wykształcone na gruncie strukturalizmu, fonem jako zespół cech dystynktywnych; byt abstrakcyjny funkcjonujący w naszym umyśle. Dźwięki różnicujemy ze względu na różnice fonetyczne.
Dyskryminacja dźwięków mowy :różnicowanie i rozróżnianie.
Słuch fonematyczny (KANIA 1982): umiejętność oceny bodźców językowych z punktu widzenia potrzeb komunikacji językowej, tj. umiejętność precyzowania ( wyodrębniania oraz identyfikowania) elementów fonologicznie relewantnych( istotnych), pomijanie zaś cech dla procesu porozumiewania się redundantnych ( nieistotnych).
Wyodrębnianie cech dystynktywnych: zdolność wysłuchiwania cech dystynktywnych (np. dźwięczność i bezdźwięczność, twardość i miękkość -1000-1300 Hz pasmo dźwięków), audytywne cechy dźwięku= cechy akustyczne cechy głosek.
- Proces selekcji cech
- Różnicowanie dźwięków
Dlaczego dziecko nie różnicuje dźwięków? Bo nie słyszy cech audytywnych głosek.
Wyodrębnianie głosek- słuch fonematyczny
SŁUCH FONEMATYCZNY: umiejętność różnicowania dźwięków mowy „Badanie i kształtowanie słuchu fonematycznego.”
Pojawia się we wczesnym okresie rozwoju mowy.
Analiza i synteza słuchowa jest kształcona u dziecka. Nie pojawia się sama z siebie, umiejętność ta kształtuje się ok. 5- 6 r.ż.
Analiza: jest to świadome wyodrębnianie głosek w wyrazie z zachowaniem ich kolejności.
Synteza: świadome łączenie głosek w wyrazie.
Procesy analizy i syntezy wymagają: (musi być kształcona pamięć u dziecka)
- Świadomości fonologicznej (metajęzykowej wiedzy o języku)
- Zdolność segmentacji (cięcie dźwięku mowy na segmenty, którego wcześniej nie znało- SYLABA) test M. Bogdanowicz- percepcja słuchowa
Zdolność wyodrębniania segmentu (głoski zwarte nie dają się odciąć od samogłoski)
Proces rozwoju artykulacji- słuch fonematyczny. Procesy analizy i syntezy, a co innego przygotowanie do nauki czytania.
TESTY NA PAMIĘĆ SŁUCHOWĄ:
Kaczmarek- SŁUCH MOWNY– fonetyczny lub fonematyczny zdolność wyodrębniania; identyfikowania w wypowiedziach cudzych oraz własnych elementów fonologicznie relewantnych, a pomijanie redundantnych.
Różnica do Kani: w wypowiedziach cudzych– Słuch fonematyczny, oraz własnych- słuch fonetyczny, autokontrola słuchowa– może być problem z różnicowaniem dźwięku.
- Odbierając mowę innych ludzi– droga powietrzna (szybciej się rozwija).
- Słuchając siebie– droga kostna (później się rozwija). ( nie ma testu na badanie siebie)- niektóre dzieci mogą mieć problemy w obwodzie autokontroli słuchowej i stąd problemy artykulacyjne- nie słyszą siebie.
SŁUCH FONEMATYCZNY: są testy, mówimy wyraźnie; pobieżna diagnoza słuchu fonematycznego; dziecko, które słucha dźwięków muzyki; lepiej się rusza – to idzie w parze z mową.
- Bogdanowicz „Integracja percepcyjno- motoryczna.”
KONCEPCJA ANGLOSASKIEGO ROZUMIENIA FONEMU-fonem jest bytem realnym, to klasa głosek spokrewnionych akustycznie, których zamiana nie zmienia znaczenia wyrazu. Co to jest fonem „r”- tkwiące w naszym umyśle cechy głoski, jest to klasa głosek (chodzi o realizację), jeśli zmieni się znaczenie wyrazu to zmienia się fonem-
prof. Rocławski (Gdańsk)- słuch fonemowy percepcja.- umiejętność klasyfikowania wyróżnionych z potoku mowy głosek, jako przynależnych do określonych fonologicznie zdeterminowanych klas głosek.
- W rozwoju mowy dziecka, system rozwoju mowy jest ograniczony j- jako l, r; stopniowo u dziecka będą się wyodrębniać l-r; narastanie systemu fonologicznego jest cechą rozwoju mowy; substytucja naturalne zjawisko rozwojowe- dziecko ni opanowało systemu językowego.
Substytucje rozwojowe: nie są to zaburzenia; opóźnienie rozwoju słuchu fonematycznego; należy stymulować ten proces rozwoju mowy w zakresie percepcji słuchowej.
Czym różni się słuch fonemowy w ujęciu Rocławskiego i Kani(strukturalizm)?
Próba wyrazowa I.Styczek została skopiowana przez Rocławskiego
Słuch fonematyczny jest lepszym terminem niż słuch fonemowy. Rozwój mowy- pierwszy etap- słuch fonemowy, rozróżnianie struktur fonematycznych przez dziecko- całe wyrazy, zjawisko rozróżniania słów.
Słuch fonetyczny (Rocławski)- umiejętność różnicowania głosek w ramach danej klasy głosek, w obrębie tego samego fonemu oraz umiejętność różnicowania cech prozodycznych wypowiedzi.
słuch fonemowy: rak- lak(substytucja, potem jako dyslalia.
Słuch fonemowy: w obrębie jednej głoski, różne realizacje rak- rak (inne r)- zniekształcenie realizacji ( dyslalia właściwa).
TEST PODSTAWOWY- próba wyrazowa- ocena słuchu fonemowego.
Paronimy: wyrazy podobne brzmieniowo, mają różne znaczeni I. Styczek, np. półka- bułka
Wykorzystujemy w ocenie dyslalii, nie pytamy co to jest?
W LECIE: W LESIE
TOMEK: DOMEK- zobacz, gdzie jest Tomek? Gdzie jest domek?
BASIE: BAZIE- badamy różnicowanie, czy rozróżnia słowa. Badamy dwie funkcje jednocześnie:
- Czy słyszy te dźwięki?
- Czy nadaje im znaczenie?
Rocławski daje 3 słowa w teście. SFONEM- program komuterowy do oceny słuchu fonematycznego DIGITAL PLANET
W przypadku osób dorosłych przeprowadzamy testy zdaniowe.
Badając percepcje słuchową dziecka stosujemy następujące metody:
Metody badań słuchu
Słuch mowny i jego badanie ( banany mowne)
Audiologiczna ocena słuchu
Próba wyrazowa I.Styczek, Rocławski,
Test słuchu Szeląg